دوره 26، شماره 2 - ( 6-1399 )
دوره 26 شماره 2 صفحات 213-205 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
fadaei G. The 101st Issue of the Journal and its Editorial Concerns. Research on Information Science and Public Libraries 2020; 26 (2) :205-213
URL: http://publij.ir/article-1-2274-fa.html
URL: http://publij.ir/article-1-2274-fa.html
فدایی غلامرضا. سخن سردبیر: صدویکمین شمارۀ مجله و دغدغه‌های سردبیری. تحقیقات اطلاع‌رسانی و كتابخانه‌های عمومی. 1399; 26 (2) :205-213
چکیده: (2474 مشاهده)
در بهار سال 1399، شمارۀ 100 فصلنامۀ تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانههای عمومی منتشر شد. این سرمقاله قرار بود که در شمارۀ قبلی بیاید که به‌دلایلی مقدور نشد.
فصلنامۀ تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانههای عمومی از سال 1370 هجری شمسی با نام فصلنامۀ پیام کتابخانه از سوی دبیرخانۀ هیئت‌امنای کتابخانههای عمومی کشور شروع به‌کار کرد. این فصلنامه بر اساس مجوز شمارۀ 2247/3111 در تاریخ 26/12/1388 از سوی کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور با نام جدید تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانههای عمومی و با انتخاب هیئت‌تحریریه‌ای قوی از استادان برجسته در رشتۀ علم اطلاعات و دانش‌شناسی و حوزه‌های مرتبط چون مدیریت، روان‌شناسی، و فناوری از دانشگاههای معتبر کشور موفق به اخذ درجۀ علمی‌پژوهشی شد. در زیر، دو نکته دربارۀ روند کار علمی فصلنامه به‌اختصار ذکر می‌شود:
نکتۀ اول دربارۀ مقالات و نویسندگان است. اگر 10 سال اخیر مجله را به اجمال مورد بررسی قرار دهیم، می‌توان گفت که در این مدت 1560 مقاله به فصلنامه رسیده، 40 شماره از فصلنامه از شمارۀ 61 تا 100 چاپ شده و از این تعداد، 1195 مقاله (حدود 6/76 درصد) در فرایند داوری رد، 360 مقاله (1/23) چاپ، و تنها 5 مقاله (3/0 درصد) توسط نویسندگان بازپس گرفته شده است. تفکیک موضوعی مقالات منتشرشده را در جدول یک می‌بینید:
جدول 1. تعداد موضوعات مقالات منتشرشده در بازۀ زمانی ده‌سالۀ (بهار 1389 تا بهار 1399)
فصلنامۀ تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانههای عمومی از سال 1370 هجری شمسی با نام فصلنامۀ پیام کتابخانه از سوی دبیرخانۀ هیئت‌امنای کتابخانههای عمومی کشور شروع به‌کار کرد. این فصلنامه بر اساس مجوز شمارۀ 2247/3111 در تاریخ 26/12/1388 از سوی کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور با نام جدید تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانههای عمومی و با انتخاب هیئت‌تحریریه‌ای قوی از استادان برجسته در رشتۀ علم اطلاعات و دانش‌شناسی و حوزه‌های مرتبط چون مدیریت، روان‌شناسی، و فناوری از دانشگاههای معتبر کشور موفق به اخذ درجۀ علمی‌پژوهشی شد. در زیر، دو نکته دربارۀ روند کار علمی فصلنامه به‌اختصار ذکر می‌شود:
نکتۀ اول دربارۀ مقالات و نویسندگان است. اگر 10 سال اخیر مجله را به اجمال مورد بررسی قرار دهیم، می‌توان گفت که در این مدت 1560 مقاله به فصلنامه رسیده، 40 شماره از فصلنامه از شمارۀ 61 تا 100 چاپ شده و از این تعداد، 1195 مقاله (حدود 6/76 درصد) در فرایند داوری رد، 360 مقاله (1/23) چاپ، و تنها 5 مقاله (3/0 درصد) توسط نویسندگان بازپس گرفته شده است. تفکیک موضوعی مقالات منتشرشده را در جدول یک می‌بینید:
جدول 1. تعداد موضوعات مقالات منتشرشده در بازۀ زمانی ده‌سالۀ (بهار 1389 تا بهار 1399)
| ردیف | موضوع | تعداد |
| 1 | متغیرهای مدیریتی | 88 |
| 2 | مطالعات فناوری اطلاعات | 40 |
| 3 | کتاب‌سنجی، علم‌سنجی، وب‌سنجی، اطلاع‌سنجی | 27 |
| 4 | مطالعات فرهنگی (حوزه نشر کتاب) | 26 |
| 5 | مطالعه و خواندن | 20 |
| 6 | سازمان‌دهی و بازیابی اطلاعات | 19 |
| 7 | مطالعات فضا، معماری و مکان‌یابی کتابخانه | 15 |
| 8 | خدمات کتابخانه | 12 |
| 9 | مدیریت دانش | 11 |
| 10 | آموزش علم اطلاعات و دانش‌شناسی | 10 |
| 11 | پژوهش‌های نظری در علم اطلاعات و دانش‌شناسی | 10 |
| 12 | مدیریت و ارزیابی کتابخانه‌ها | 11 |
| 13 | مطالعات روان‌شناسی | 10 |
| 14 | رفتار اطلاع‌یابی | 9 |
| 15 | سواد اطلاعاتی | 7 |
| 16 | اخلاق حرفه‌ای، اخلاق اطلاعات | 6 |
| 17 | خدمات کتابخانه برای گروه‌های خاص | 6 |
| 18 | عوامل و موانع استفاده از کتابخانههای عمومی | 5 |
| 19 | مطالعات اجتماعی | 5 |
| 20 | استانداردهای کتابخانه‌ای | 4 |
| 21 | سایر |
همان‌طور که در جدول 1 مشخص است، بیشترین موضوعات مقالات منتشرشده در فصلنامه مربوط به موضوعات مدیریتی است؛ یعنی موضوعاتی چون فرسودگی شغلی، فرهنگ سازمانی، رضایت شغلی، مدل تعالی سازمانی، هوش فرهنگی، عملکرد شغلی، تعهد سازمانی، اعتماد سازمانی، سرمایۀ فکری، کارآفرینی سازمانی، و اضطراب (استرس) شغلی، که از متغیرهای مدیریتی گرفته شده‌اند. بعد از مدیریت، موضوع فناوری اطلاعات شامل نرم‌افزارها و وب‌سایت‌های کتابخانه‌ای، و طراحی رابط کاربری فراوانی بیشتری داشته است. پس از آن، تولیدات علمی، تأثیر استنادی، رتبه‌بندی و به عبارتی موضوعات کتاب‌سنجی، علم‌سنجی و وب‌سنجی مورد توجه نویسندگان بوده است. رتبۀ بعدی موضوعات فصلنامه به موضوعات فرهنگی اختصاص دارد. موضوعات فرهنگی به مقالاتی اختصاص یافته است که در حوزه نشر، توزیع کتاب، کتاب داستانی، رمان، مشکلات توزیع و غیره منتشر شده‌اند. مطالعه و خواندن شامل گرایش به مطالعه، توسعۀ فرهنگ مطالعه، مهارت‌های مطالعه، سرانۀ مطالعه، راهبردهای مطالعه و غیره پس از آن قرار دارد. سازمان‌دهی و بازیابی اطلاعات موضوع بعدی است که شامل نمایه‌سازی، فهرست‌نویسی و بازیابی اطلاعات است. موضوعات مرتبط با فضا، معماری و مکان‌یابی کتابخانه، شامل موضوعات مرتبط با ساختمان و تجهیزات کتابخانه، طراحی کتابخانه، مکان‌یابی کتابخانه و آسیب‌پذیری ساختمان کتابخانههای عمومی در رتبۀ بعدی است. خدمات کتابخانه موضوعاتی همچون تهیه و خرید منابع کتابخانه، خدمات جنبی کتابخانههای عمومی، توزیع امکانات کتابخانه‌ای را در بر می‌گیرد. موضوع بعدی، مدیریت دانش است که اغلب به مدیریت دانش کتابداران اختصاص یافته است. آموزش‌های کتابداری و اطلاع‌رسانی، نیازهای آموزشی کتابداران، میزان اثربخشی دوره‌های آموزشی، و آموزش علم اطلاعات و دانش‌شناسی بررسی کرده است. پژوهش‌های نظری نیز به مباحث پایه و نظری علم اطلاعات و دانش‌شناسی پرداخته است. موضوعات مرتبط با اثربخشی طرح‌های کتاب‌خوانی، ارزیابی مهارت‌های کتابداران و تأثیر فعالیت‌های کتابداران در زیرمجموعۀ مدیریت و ارزیابی کتابخانه محسوب شده است. مطالعات روان‌شناسی به بررسی مشاورۀ اطلاعاتی، پایگاه اجتماعی کتابداران، منزلت اجتماعی کتابداران، و هوش اجتماعی کتابداران پرداخته است. رفتار اطلاع‌یابی، سواد اطلاعاتی، اخلاق حرفه‌ای، خدمات کتابخانه برای گروه‌های خاص، عوامل و موانع استفاده از کتابخانههای عمومی، مطالعات اجتماعی، استانداردهای کتابخانه‌ای و موضوعات دیگر در مرتبۀ بعدی فراوانی موضوعات فصلنامه قرار گرفته‌اند.
جامعه آماری مورد مطالعه در پژوهش‌ها، بیشتر کتابداران هستند در حالی که کاربران و مصرف‌کنندگان، گروه هدف نهایی کتابخانههای عمومی هستند و لازم است بیشتر مورد توجه قرار گیرند. مباحث روز کتابخانههای عمومی، و موضوع خدمت به جامعۀ محلی و کاربران از طرف کتابخانههای عمومی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است که متأسفانه به‌قدر لازم مورد توجه نویسندگان قرار نگرفته است. مشاهدۀ منابع و مآخذ مقالات نشان می‌دهد که منابع جدید در این حوزه مورد استفاده بوده، و پژوهش‌ها بر اساس یک رشته منابع قدیمی تدوین شده است.
بررسی متغیرهای مدیریتی و روان‌شناختی در خصوص کتابداران کتابخانههای عمومی موضوع مهم دیگری است. این مطالعات اغلب توسط دانشجویان ارشد و دکتری انجام می‌گیرد که معلوم نیست تا چه مقدار استادان بر آن نظارت دارند. آن‌ها عموماً مطالعه میان‌رشته‌ای را به بررسی متغیرهای رشتههای دیگر بر روی کتابداران تقلیل می‌دهند؛ به این معنا که در این مطالعات متغیری از رشتۀ علم اطلاعات و دانش‌شناسی وجود ندارد و به واقع، مطالعۀ میان‌رشته‌ای شکل نمی‌گیرد. معمولاً دانشجویان رشتۀ علم اطلاعات و دانش‌شناسی با گردآوری مطالب قدیمی و بدون تبیین مفهوم روابط متغیرهای مدیریتی و روان‌شناختی مقاله‌های خود را تدوین می‌کنند و قادر به تبیین یافته‌های حاصل از مقالات خود نیستند و به تکرار یافته‌های آماری در بخش بحث و نتیجه‌گیری بسنده می‌کنند.
نکتۀ دوم سرمقاله‌ها و نگرانی‌های سردبیری است. لازم به ذکر است که سردبیری مجله پیشنهاد تخصصی شدن مجلات حوزۀ علم اطلاعات و دانش‌شناسی را ارائه کرده و همچنان به آن پایبند است؛ مسئلهای که در بعضی مجلات دیگر رعایت یا کاملاً رعایت نمی‌شود. این بدان معنا است که مجله سعی کرده است تا حد امکان مقالاتی را بپذیرد که به کتابخانه های عمومی مرتبط باشد. این امر اگرچه برای فصلنامه محدودیتی ایجاد کرده اما مبتنی بر این اعتقاد است که اگر همۀ فرهیختگان این رشته به آن توجه کنند آیندۀ خوبی را در پیشِ رو خواهند داشت.
پس از دوران وقفه و شروع مجدد مجله، سردبیری در ارتقای سطح مجله و پرداختن به مسائل مبتلابه جامعه بهویژه جامعۀ علم اطلاعات و دانش‌شناسی (کتابداری و اطلاع‌رسانی) دغدغۀ فراوان داشته است. بخش مهمی از این سرمقالات به‌همراه سرمقاله‌های مجلۀ تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی در کتاب از کتابداری و اطلاع‌رسانی تا علم اطلاعات و دانش‌شناسی در سال 1392 توسط انتشارات چاپار منتشر شده است. اهم مسائلی که در سخنان سردبیر منعکس شده به ترتیب زیر است:
Investigating User Search Tactic Patterns and System Support in Using Digital Libraries هویت رشته و ارتقای سطح آن از مهم‌ترین نگرانی‌های رشته است و کتابخانههای عمومی هم به سهم خود از این مسئله رنج میبرد. بعضی سرمقاله‌ها در این مدت عبارت‌اند از: «ادبیات کودکان) «دورۀ ۱6، شمارۀ ۴). «سنجش علم و تولیدات علمی» (دورۀ ۱۷، شمارۀ 2)که به اهمیت دو محور کودک و و ادبیات او، و نیز به اهمیت توجه به استناد و سنجش کمّی و کیفی در این حوزه می‌پردازد. «لزوم پالایش مقولات دانشی) «دورۀ ۱۷، شمارۀ ۴) به اهمیت شفافسازی اصطلاحات و لزوم کاربرد صحیح واژه‌ها می‌پردازد که در حوزۀ پژوهش نقش اساسی دارد. «گسترۀ دانش کتابداری و اطلاع‌رسانی) «دورۀ ۱۷، شمارۀ 3( بیانگر حدود و مرزهای رشته است که در هویت‌بخشی به آن محور اصلی است. «علم اطلاعات و دانش‌شناسی») دورۀ 18، شمارۀ 3( به بازتعریف رشته پس از تغییر نام آن می‌پردازد که با سرسخن «نگاهی جامع به حوزۀ علم اطلاعات و دانش‌شناسی» (دورۀ 19، شمارۀ 1) تکمیل می‌شود. «جایگاه ما بین دو قلۀ رفیع» ((دورۀ ۲۰، شمارۀ ۳) بیان می‌دارد که حوزۀ کتابداری و اطلاع‌رسانی در بین دو حوزۀ وزارتی «ارتباطات و فناوری اطلاعات» و «اطلاعات» چه نقشی را می‌تواند ایفا کند و در کجا قرار می‌گیرد. در «مطالعات نمایشگاهی کتاب» (دورۀ ۲۰، شمارۀ 1) هم ضمن بیان اهمیت آن، پیشنهاد حضور رشته یا درسی برای تمشیت و سامان‌دهی نمایشگاههای فرهنگی را در این حوزه پیشنهاد می‌کند. «علم اطلاعات و دانش‌شناسی: ریشه در فلسفه و شاخه در علوم اجتماعی دارد (دورۀ ۲۴، شمارۀ (4 به بازتعریف هویت رشته می‌پردازد، و در سرمقالۀ «چقدر علم اطلاعات و دانش‌شناسی در اَسناد بالادستی حضور دارد» ((دورۀ 25، شمارۀ 1( از این تأسف میخورد که در اسناد بالادستیِ فرهنگی کشور، نقش کتابخانه‌ها و کارکرد آن به خوبی تبیین نشده است. سرسخن «گاهی کوزهگر از کوزۀ شکسته آب میخورد) «دورۀ 25، شمارۀ 3( بیان تأسفی است از یکی از متخصصان رشته که بدون تحقیق از ظهور و افول دانشکدۀ علم اطلاعات و دانش‌شناسی سخن گفته است، و سرانجام مقالۀ »باز هم هویت» (دورۀ 25، شمارۀ 4) مجدداً به اهمیت بازگشت به تعریف و لزوم توجه داعیه‌داران این رشته به بازشناسی رشتۀ خود تأکید دارد.
موضوع دوم شفافیت است که شفافیت اطلاعاتی نمونۀ مجسم آن است. اصلاً اطلاعات اساسش بر شفافیت است و اگر شفافیت نباشد ضداطلاعات و انحراف از اطلاعات است. سردبیری معتقد است که اگر شفافیت در اطلاعات اصل می‌بود، وضع اطلاعات و اطلاع‌رسانی کشور این چنین، رشتۀ علم اطلاعات و دانش‌شناسی هم غریب نبود و مدارس این رشته هم متناسب با نیاز کشور خود را سامان می‌داد. در هرحال، بعضی از مقالات مرتبط در این حوزه به ترتیب تاریخی عبارت‌اند از ««عزم بر شفافیت اطلاعاتی ((دورۀ 22، شمارۀ 1(، شفافیت اطلاعاتی و نقش علم اطلاعات و دانش‌شناسی»»(دورۀ ۲۳، شمارۀ 1(، »رابطۀ رؤیتپذیری و منزلت اجتماعی) «دورۀ ۲۳، شماره (2، »سرمایۀ اجتماعی و پنج ”میم“ اطلاعات) «دورۀ ۲۴، شمارۀ 1 (شامل اطلاعات مردود، محدود، مغشوش، مخلوط و مربوط، «عزم ملی و نظام اطلاعاتی» )دورۀ 26، شماره 1) که همه بر ضرورت شفافیت اطلاعاتی تأکید می‌کنند.
موضوع سوم مدیریت و اقتصاد است. «کارکرد و رفتار تخصص‌گرایی و تولید انبوه «(دورۀ 19، شمارۀ 3 «این حوزه برای بقا به تخصص نیاز دارد» ((دورۀ 21، شمارۀ 1) »خواندن و مطالعه» (دورۀ 21، شمارۀ 2)، «رفتار اطلاع‌یابی و اهمیت آن» (دورۀ 21، شمارۀ ۴) از آن جمله است. «برجام و مدیریت دانش و اطلاعات) «دورۀ 21، شمارۀ 3) بیان می‌کند که کتابخانه‌ها در تنویر افکار در این واقعه می‌توانستند نقشی داشته باشند. «تورم و رکود در کتاب‌خوانی»(دورۀ 22، شمارۀ 2) به مشابهت امور معنوی با مادی می‌پردازد که می‌توان در حوزه کتابداری بعضی اصطلاحات اقتصادی را به عاریه گرفت. «ریشه و میوه در علم اطلاعات و دانش‌شناسی) «دورۀ 22، شمارۀ 3 «انگیزۀ کاری و عملکرد مدیران» ((دورۀ 22، شمارۀ ۴(دو موضوعی هستند که به اهمیت کارکرد کتابخانه‌ها می‌پردازد.
موضوع بعدی کتابخانههای عمومی است که بخش مُشبعی از سرمقاله‌ها را به خود اختصاص داده است.«تغییر و تکامل» ((دورۀ ۱6، شمارۀ 1های عمومی‌های مرتبط کتابخانهحوزه» ((دورۀ ۱6، شمارۀ 2)، و لزوم تجدیدنظر در راهبرد کتابخانههای عمومی» (دورۀ 23، شمارۀ 4 (از آن جمله‌اند.
پژوهش موضوع بسیار مهم دیگری است که بیش از هر موضوع دیگر در سرمقاله‌ها به آن پرداخته شده است. اساس نگارش و تأسیس مجله بر پژوهش است و چنانچه پژوهش به معنای واقعی آن صورت نگیرد ننوشتن بر نوشتن برتری دارد. وقتی پژوهش به‌معنای واقعی آن صورت نگیرد، کار سردبیری و مجله هم با مشکل مواجه می‌شود. بعضی از مقالات در این زمینه عبارت‌اند از: «پژوهش و اهمیت آن» (دورۀ ۱6، شمارۀ 3)، «داوری در مجلات؛ بخشی از مدیریت نشر» (دورۀ 17، شمارۀ 1)، «آسیب‌های پژوهش» (دورۀ 19، شمارۀ 2)، «علم اطلاعات و دانش‌شناسی و گام‌های بزرگ» (دورۀ 19، شمارۀ 4)، «پژوهش برای پیشرفت یا برون‌رفت» (دورۀ ۲۰، شمارۀ 2)، «چالشهای سردبیری» (دورۀ ۲۴، شمارۀ 2)، «متغیرسازی و متغیربازی در نگارش مقالات» (دورۀ 25، شمارۀ 2).
اگر به عمر بعضی از مجلات بزرگ و معروف علمی در دنیا بنگریم، عمری بیش از صد سال یا دویست سال دارند که عمر نزدیک به سی سال این مجله در برابر آن چیزی نیست. اکنون که سردبیری و هیئت‌تحریریۀ گذشتن از شمارۀ صد مجله را یادآور میشوند، امیدوارند که این مجله که در حوزۀ علم اطلاعات و دانش‌شناسی از پرسابقهترینها است، دیر بپاید و نهاد مسئولِ حمایت از آن، قدر آن را بداند و در پربارترکردن آن از طریق حمایت مالی و معنوی از طرح‌های علمی و عملی حساب‌شده تلاش کند و محققان هم دایرۀ توجه به کتابخانههای عمومی را گسترش دهند و برای ارتقای سطح علمی مقالات خود بکوشند و از این مجله به‌قدر لازم حمایت کرده، و آن را بستری برای نشر پژوهش‌های خود انتخاب کنند. مجله در نظر دارد تا رؤیتپذیری خود را بالا ببرد و بهگونهای عمل کند تا بتواند در نمایههای بینالمللی همچون اسکاپس نمایه شود. بدیهی است این امر نیازمند توجه معنوی نویسندگان توانمند است، همچنین توجه به مقالات کیفی اولویت سردبیری است.
واژه‌های کلیدی: دغدغه‌های سردبیری
نوع مطالعه: كمّي |
موضوع مقاله:
آموزش كتابداري و اطلاع‌رساني
دریافت: 1399/7/15 | پذیرش: 1399/7/15 | انتشار: 1399/6/10
دریافت: 1399/7/15 | پذیرش: 1399/7/15 | انتشار: 1399/6/10
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
