دوره 29، شماره 3 - ( ویژه‌نامه کووید-19، 1402 )
دوره 29 شماره 3 صفحات 296-292 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Asadi S. Research on the public libraries’ experiences facing COVID-19 pandemic. Research on Information Science and Public Libraries 2023; 29 (3) :292-296
URL: http://publij.ir/article-1-2531-fa.html
URL: http://publij.ir/article-1-2531-fa.html
اسدی سعید. پژوهش درزمینۀ تجربه‌های کتابخانههای عمومی در مواجهه با کووید-19 (سخن سردبیر). تحقیقات اطلاع‌رسانی و كتابخانه‌های عمومی. 1402; 29 (3) :292-296
دانشیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران ، s.asadi@shahed.ac.ir
چکیده: (631 مشاهده)
کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی از نهادهای خدماتی محسوب می شوند که بسته به وظایف محوله و جامعۀ خدمت‌گیرنده، طیف وسیعی از خدمات اطلاعاتی، آموزشی، فرهنگی و سرگرمی را به اقشار مختلف اجتماع ارائه می‌دهند. در این میان، کتابخانههای عمومی به‌دلیل قرارگیری در بافت جامعه و ارتباط با همۀ اقشار جامعه، نقش برجسته‌تری ازنظر خدمت‌رسانی به شهروندان ایفا می‌کنند و به همین دلیل، از آن‌ها با عنوان مکان سوم یا محل دیدار و اجرای برنامه‌های مرتبط با گروه‌های محلی نیز یاد می‌شود. به عبارت دیگر، اگرچه که در سال‌های گذشته و با توسعۀ فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی، خدمات غیرحضوری متنوعی ازسوی کتابخانه‌ها در بستر فضای دیجیتال ایجاد شده است، اما هنوز هم انواع کتابخانه‌ها به‌ویژه کتابخانههای عمومی به‌عنوان مکان‌هایی برای اجتماع مردم به‌منظور کتاب‌خوانی و استفاده از خدمات و برنامه‌های فرهنگی و آموزشی محسوب می شوند.
در اواخر سال 2019، اخبار مرتبط با شیوع بیماری ناشی از ویروس کووید-19 در رسانه‌ها منتشر شد و با ورود به سال 2020، کرونا به یک پاندمی یا بیماری جهانی تبدیل شد. اخبار و اطلاعات منتشرشده نشان داد که کشورهای مختلف به‌منظور جلوگیری از انتقال ویروس مذکور به‌سرعت به تعطیلی یا محدودسازی فعالیت مراکز اجتماعی و ازجمله کتابخانههای عمومی اقدام کردند. در ماه‌های بعد و با طولانی شدن دورۀ شیوع کرونا، پروتکل‌های بهداشتی و زیرساخت‌های فنی و انسانی برای ازسرگیری فعالیت این مراکز ایجاد شد و طی دو سالی که این بیماری در سطح جهانی پراکنده بود، فعالیت محیط‌های آموزشی، تفریحی و فرهنگی به‌شکل مجازی و حضوری با محدودیت ادامه یافت. آمارهای مربوط به فعالیت‌های کتابخانههای عمومی در ایالات متحده نشان می‌دهد که در سال 2020 مجموع ساعت کاری کتابخانه‌ها در هفته نسبت به سال قبل کاهش یافته و مراجعۀ حضوری به این مراکز به نصف کاهش یافته است. همچنین، درحالیکه درمجموع از میزان امانت منابع کتابخانهای نسبت به قبل از کرونا در حدود 25 درصد کاسته شد، اما اقبال بیشتری به خواندن کتاب‌های الکترونیکی به وجود آمد، به‌گونه‌ای که در سال 2020 درمجموع حدود 23 درصد افزایش در این زمینه اتفاق افتاد و درمجموع نزدیک به 428 میلیون منبع الکترونیکی در کتابخانههای عمومی این کشور به امانت داده شد (کورسیک، 2023). روی‌هم‌رفته، این آمار و موارد مشابه حاکی از کاهش شدید مراجعۀ حضوری، کم شدن تعداد برنامه‌ها و مخاطبان و حتی کاسته شدن از میزان مجموعه‌سازی در کتابخانههای عمومی بوده است، درحالیکه برنامه‌ها و خدمات مجازی و نیز مجموعه‌سازی منابع الکترونیکی در این کتابخانه‌ها روندی افزایشی داشته است.
فعالیت کتابخانههای عمومی در ایران نیز در سال‌های اخیر تحت‌تأثیر اوج گیری، ماندگاری و توقف رشد کووید-19 بوده است. شیوع بیماری کرونا در نیمۀ دوم سال 1398 به‌ویژه در هفته‌های آخر این سال، وضعیت ارائۀ خدمات در مراکز آموزشی، فرهنگی و خدماتی ایران را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داد و به‌مرور برنامه‌هایی برای کاهش ساعت کار، توقف خدمات حضوری و ارائۀ راهکارهای جایگزین طراحی و اجرا شد. هدف این اقدامات، ادامۀ فعالیت این مؤسسه‌ها، بدون ملزم شدن مخاطبان به مراجعۀ حضوری بود. در ابتدا در مواردی که مصادف با موج همه‌گیری ویروس در کشور بود، با توجه به تصمیمات ستاد ملی مبارزه با کرونا، فعالیت برخی از مراکز ارائه‌دهندۀ خدمات عمومی برای مدتی متوقف شد اما پس‌از مدتی کوتاه، بسیاری از آن‌ها با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و نیز با بهره‌گیری از زیرساخت‌های فناورانه، اقدام به شروع مجدد خدمات خود به‌صورت حضوری یا غیرحضوری کردند. این وضعیت کم‌وبیش تا پایان سال 1400 ادامه داشت و درمجموع، مراکز فرهنگی، هنری، مذهبی، خدماتی و اجتماعی کشور در یک دورۀ دوساله، تحت‌تأثیر بیماری کرونا، شیوه‌های نوینی از کسب‌وکار و خدمت‌رسانی به مخاطبان را تجربه کردند.
کتابخانههای عمومی در شهرها و روستاهای ایران هم در طی حدود دو سال شیوع کرونا، از جنبه‌های مختلف تحت‌الشعاع این همه‌گیری قرار گرفتند. تا مدت‌زمان قابل‌توجه، درب کتابخانه‌ها به روی مراجعان بسته بود و امکان مراجعه و امکان استفاده از خدمات حضوری آن‌ها فراهم نبود. بعدها، امکان مراجعه برای دریافت و بازپس دادن منابع فراهم شد و پس‌از مدتی در بیشتر کتابخانه‌ها، امکان حضور مراجعان با رعایت پروتکل‌های بهداشتی فراهم شد و برنامه‌ها و خدمات حضوری کتابخانه‌ها، هرچند به‌صورت محدودتر، از سر گرفته شد. بااین‌حال، مشخصۀ اصلی این دو سال، روی آوردن کتابخانه‌ها و کتابداران به خدمات غیرحضوری به‌ویژه در بستر فضای مجازی بود. سازمان‌های مختلف ازجمله نهاد کتابخانههای عمومی کشور اقدامات متنوعی در همین زمینه انجام دادند و ضمن فراهم‌سازی امکان دورکاری برای کارکنان، به اشاعۀ فرهنگ کتاب‌خوانی به‌ویژه در بستر شبکه‌های اجتماعی اقدام کردند.
در اواخر سال 2019، اخبار مرتبط با شیوع بیماری ناشی از ویروس کووید-19 در رسانه‌ها منتشر شد و با ورود به سال 2020، کرونا به یک پاندمی یا بیماری جهانی تبدیل شد. اخبار و اطلاعات منتشرشده نشان داد که کشورهای مختلف به‌منظور جلوگیری از انتقال ویروس مذکور به‌سرعت به تعطیلی یا محدودسازی فعالیت مراکز اجتماعی و ازجمله کتابخانههای عمومی اقدام کردند. در ماه‌های بعد و با طولانی شدن دورۀ شیوع کرونا، پروتکل‌های بهداشتی و زیرساخت‌های فنی و انسانی برای ازسرگیری فعالیت این مراکز ایجاد شد و طی دو سالی که این بیماری در سطح جهانی پراکنده بود، فعالیت محیط‌های آموزشی، تفریحی و فرهنگی به‌شکل مجازی و حضوری با محدودیت ادامه یافت. آمارهای مربوط به فعالیت‌های کتابخانههای عمومی در ایالات متحده نشان می‌دهد که در سال 2020 مجموع ساعت کاری کتابخانه‌ها در هفته نسبت به سال قبل کاهش یافته و مراجعۀ حضوری به این مراکز به نصف کاهش یافته است. همچنین، درحالیکه درمجموع از میزان امانت منابع کتابخانهای نسبت به قبل از کرونا در حدود 25 درصد کاسته شد، اما اقبال بیشتری به خواندن کتاب‌های الکترونیکی به وجود آمد، به‌گونه‌ای که در سال 2020 درمجموع حدود 23 درصد افزایش در این زمینه اتفاق افتاد و درمجموع نزدیک به 428 میلیون منبع الکترونیکی در کتابخانههای عمومی این کشور به امانت داده شد (کورسیک، 2023). روی‌هم‌رفته، این آمار و موارد مشابه حاکی از کاهش شدید مراجعۀ حضوری، کم شدن تعداد برنامه‌ها و مخاطبان و حتی کاسته شدن از میزان مجموعه‌سازی در کتابخانههای عمومی بوده است، درحالیکه برنامه‌ها و خدمات مجازی و نیز مجموعه‌سازی منابع الکترونیکی در این کتابخانه‌ها روندی افزایشی داشته است.
فعالیت کتابخانههای عمومی در ایران نیز در سال‌های اخیر تحت‌تأثیر اوج گیری، ماندگاری و توقف رشد کووید-19 بوده است. شیوع بیماری کرونا در نیمۀ دوم سال 1398 به‌ویژه در هفته‌های آخر این سال، وضعیت ارائۀ خدمات در مراکز آموزشی، فرهنگی و خدماتی ایران را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داد و به‌مرور برنامه‌هایی برای کاهش ساعت کار، توقف خدمات حضوری و ارائۀ راهکارهای جایگزین طراحی و اجرا شد. هدف این اقدامات، ادامۀ فعالیت این مؤسسه‌ها، بدون ملزم شدن مخاطبان به مراجعۀ حضوری بود. در ابتدا در مواردی که مصادف با موج همه‌گیری ویروس در کشور بود، با توجه به تصمیمات ستاد ملی مبارزه با کرونا، فعالیت برخی از مراکز ارائه‌دهندۀ خدمات عمومی برای مدتی متوقف شد اما پس‌از مدتی کوتاه، بسیاری از آن‌ها با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و نیز با بهره‌گیری از زیرساخت‌های فناورانه، اقدام به شروع مجدد خدمات خود به‌صورت حضوری یا غیرحضوری کردند. این وضعیت کم‌وبیش تا پایان سال 1400 ادامه داشت و درمجموع، مراکز فرهنگی، هنری، مذهبی، خدماتی و اجتماعی کشور در یک دورۀ دوساله، تحت‌تأثیر بیماری کرونا، شیوه‌های نوینی از کسب‌وکار و خدمت‌رسانی به مخاطبان را تجربه کردند.
کتابخانههای عمومی در شهرها و روستاهای ایران هم در طی حدود دو سال شیوع کرونا، از جنبه‌های مختلف تحت‌الشعاع این همه‌گیری قرار گرفتند. تا مدت‌زمان قابل‌توجه، درب کتابخانه‌ها به روی مراجعان بسته بود و امکان مراجعه و امکان استفاده از خدمات حضوری آن‌ها فراهم نبود. بعدها، امکان مراجعه برای دریافت و بازپس دادن منابع فراهم شد و پس‌از مدتی در بیشتر کتابخانه‌ها، امکان حضور مراجعان با رعایت پروتکل‌های بهداشتی فراهم شد و برنامه‌ها و خدمات حضوری کتابخانه‌ها، هرچند به‌صورت محدودتر، از سر گرفته شد. بااین‌حال، مشخصۀ اصلی این دو سال، روی آوردن کتابخانه‌ها و کتابداران به خدمات غیرحضوری به‌ویژه در بستر فضای مجازی بود. سازمان‌های مختلف ازجمله نهاد کتابخانههای عمومی کشور اقدامات متنوعی در همین زمینه انجام دادند و ضمن فراهم‌سازی امکان دورکاری برای کارکنان، به اشاعۀ فرهنگ کتاب‌خوانی به‌ویژه در بستر شبکه‌های اجتماعی اقدام کردند.
نوع مطالعه: كيفي |
موضوع مقاله:
مديريت و ارزيابي كتابخانه‌ها
دریافت: 1402/11/13 | پذیرش: 1402/7/10 | انتشار: 1402/7/10
دریافت: 1402/11/13 | پذیرش: 1402/7/10 | انتشار: 1402/7/10
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
