دوره 30، شماره 2 - ( 4-1403 )
دوره 30 شماره 2 صفحات 211-192 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Davoudi M. Spatial Analysis of Public Libraries in Rasht City. Research on Information Science and Public Libraries 2024; 30 (2) :192-211
URL: http://publij.ir/article-1-2458-fa.html
URL: http://publij.ir/article-1-2458-fa.html
داودی محمود. تحلیل فضایی کتابخانههای عمومی شهر رشت. تحقیقات اطلاع‌رسانی و كتابخانه‌های عمومی. 1403; 30 (2) :192-211
دکتری تخصصی آب و هواشناسی، استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان ، m.davudi@guilan.ac.ir
چکیده: (1142 مشاهده)
هدف: هدف این پژوهش واکاوی نحوه توزیع فضایی کتابخانههای فعلی در سطح شهر رشت و همچنین وضعیت بهینه توزیع کتابخانه‌‌ها در آینده است.
روش: در این پژوهش از داده‌‌های کتابخانههای موجود رشت، بلوک‌‌های آماری سرشماری سال 1395 شهر رشت و داده‌‌های مکانی شهر رشت در قالب شیپ فایل استفاده شد. این پژوهش بر اساس دستورالعمل نهاد کتابخانههای عمومی کشور، مصوب 1397 انجام شده است. از تحلیل‌‌های آمار فضایی برای بررسی نحوه توزیع فضایی کتابخانههای موجود و از تحلیل شبکه برای تعیین محدوده خدمت کتابخانه‌‌ها استفاده شده است. برای اولویت‌‌بندی محدوده‌‌های خدمتِ آینده، از مدل تصمیمگیری ویکور استفاده شد.
یافته‌ها: مقادیر آزمون‌‌ها بیانگر توزیع ناهمگون بر اساس جمعیت یا فاصله از مراکز جمعیتی است. توزیع کتابخانه‌‌ها در رشت مناسب نیست و بیشتر در مرکز شهر متمرکز و جنوب، غرب و شمال شهر رشت دارای پوشش کتابخانهای کمی هستند. بر اساس معیار فاصله و جمعیت برای کتابخانههای موجود، چهار محدوده خدمت تعیین و با توجه به نزدیکی برخی کتابخانه‌‌ها به یکدیگر، محدوده خدمت آنها با یکدیگر ادغام شد. با توجه به جمعیت شهر رشت 14991 متر مربع کمبود زیربنای کتابخانهای برای رسیدن به استاندارد دسترسی در این شهر وجود دارد. کتابخانههای موجود فقط 163633 نفر (معادل 2/24 درصد) از جمعیت رشت را تحت پوشش قرار می‌دهند و با توسعه حدود 3500 مترمربعی فضای کتابخانهای می‌توان کل این جمعیت را پوشش داد که در مجموع 4/32 درصد از جمعیت رشت پوشش داده خواهد شد. با انجام تحلیل شبکه و اعمال فیلترهای فاصله و جمعیت، تعداد بیست محدوده خدمت آینده در شهر رشت پیشنهاد شد تا به عادلانه‌‌ترین حالت جمعیت شهر رشت را تحت پوشش قرار دهند. این بیست محدوده 3/65 درصد از جمعیت شهر رشت را تحت پوشش قرار خواهند داد که در صورت محقق شدن آنها و افزایش سطح زیربنای کتابخانههای فعلی، در مجموع 7/97 درصد از جمعیت شهر رشت تحت پوشش کتابخانههای عمومی قرار خواهند گرفت. در تعیین اولویت محدوده‌‌های خدمتِ آینده، جمعیت اهمیت بیشتری از فاصله داشته و به ترتیب مناطقی با بیشترین جمعیت در جنوب، غرب، شمال و شمال شرق شهر رشت در شش اولویت اول برای احداث کتابخانههای جدید قرار دارند و مناطق حاشیه‌ای در شمال شهر رشت به دلیل جمعیت کمتر و نزدیک‌‌تر بودن به کتابخانههای موجود در اولویت‌‌های آخر قرار گرفته‌‌اند. 3/2 درصد از جمعیت رشت، نیز حائز شرایط لازم جمعیتی و محدودیت فاصله‌‌ای نیستند و در حال حاضر برای آنها نمی‌توان تأسیس کتابخانه جدید را پیشنهاد کرد که عمدتاً در جنوب شهر رشت مستقر هستند.
اصالت/ارزش: انجام مطالعات آمایش سرزمین اساس برنامه‌‌ریزی‌‌های آینده است. کمبود این نوع مطالعات و نبود آینده نگری منجر به اتلاف منابع و دوباره‌‌کاری در پروژه‌‌های مختلف خواهد شد. این پژوهش با توجه به معیارهای اساسی به تعیین میزان زیربنای کتابخانه‌‌ها بر اساس جمعیت، میزان مورد نیاز افزایش زیربنای کتابخانههای موجود و همچنین تعداد و مساحت کتابخانههای جدید جهت پوشش دادن به نیازهای جمعیت شهر رشت پرداخته است که با عمل کردن به آن می‌توان به صورت اصولی کتابخانه‌‌ها را در رشت گسترش داد و کتابخانههای جدید را در مناطق مناسب شهر رشت تأسیس کرد.
روش: در این پژوهش از داده‌‌های کتابخانههای موجود رشت، بلوک‌‌های آماری سرشماری سال 1395 شهر رشت و داده‌‌های مکانی شهر رشت در قالب شیپ فایل استفاده شد. این پژوهش بر اساس دستورالعمل نهاد کتابخانههای عمومی کشور، مصوب 1397 انجام شده است. از تحلیل‌‌های آمار فضایی برای بررسی نحوه توزیع فضایی کتابخانههای موجود و از تحلیل شبکه برای تعیین محدوده خدمت کتابخانه‌‌ها استفاده شده است. برای اولویت‌‌بندی محدوده‌‌های خدمتِ آینده، از مدل تصمیمگیری ویکور استفاده شد.
یافته‌ها: مقادیر آزمون‌‌ها بیانگر توزیع ناهمگون بر اساس جمعیت یا فاصله از مراکز جمعیتی است. توزیع کتابخانه‌‌ها در رشت مناسب نیست و بیشتر در مرکز شهر متمرکز و جنوب، غرب و شمال شهر رشت دارای پوشش کتابخانهای کمی هستند. بر اساس معیار فاصله و جمعیت برای کتابخانههای موجود، چهار محدوده خدمت تعیین و با توجه به نزدیکی برخی کتابخانه‌‌ها به یکدیگر، محدوده خدمت آنها با یکدیگر ادغام شد. با توجه به جمعیت شهر رشت 14991 متر مربع کمبود زیربنای کتابخانهای برای رسیدن به استاندارد دسترسی در این شهر وجود دارد. کتابخانههای موجود فقط 163633 نفر (معادل 2/24 درصد) از جمعیت رشت را تحت پوشش قرار می‌دهند و با توسعه حدود 3500 مترمربعی فضای کتابخانهای می‌توان کل این جمعیت را پوشش داد که در مجموع 4/32 درصد از جمعیت رشت پوشش داده خواهد شد. با انجام تحلیل شبکه و اعمال فیلترهای فاصله و جمعیت، تعداد بیست محدوده خدمت آینده در شهر رشت پیشنهاد شد تا به عادلانه‌‌ترین حالت جمعیت شهر رشت را تحت پوشش قرار دهند. این بیست محدوده 3/65 درصد از جمعیت شهر رشت را تحت پوشش قرار خواهند داد که در صورت محقق شدن آنها و افزایش سطح زیربنای کتابخانههای فعلی، در مجموع 7/97 درصد از جمعیت شهر رشت تحت پوشش کتابخانههای عمومی قرار خواهند گرفت. در تعیین اولویت محدوده‌‌های خدمتِ آینده، جمعیت اهمیت بیشتری از فاصله داشته و به ترتیب مناطقی با بیشترین جمعیت در جنوب، غرب، شمال و شمال شرق شهر رشت در شش اولویت اول برای احداث کتابخانههای جدید قرار دارند و مناطق حاشیه‌ای در شمال شهر رشت به دلیل جمعیت کمتر و نزدیک‌‌تر بودن به کتابخانههای موجود در اولویت‌‌های آخر قرار گرفته‌‌اند. 3/2 درصد از جمعیت رشت، نیز حائز شرایط لازم جمعیتی و محدودیت فاصله‌‌ای نیستند و در حال حاضر برای آنها نمی‌توان تأسیس کتابخانه جدید را پیشنهاد کرد که عمدتاً در جنوب شهر رشت مستقر هستند.
اصالت/ارزش: انجام مطالعات آمایش سرزمین اساس برنامه‌‌ریزی‌‌های آینده است. کمبود این نوع مطالعات و نبود آینده نگری منجر به اتلاف منابع و دوباره‌‌کاری در پروژه‌‌های مختلف خواهد شد. این پژوهش با توجه به معیارهای اساسی به تعیین میزان زیربنای کتابخانه‌‌ها بر اساس جمعیت، میزان مورد نیاز افزایش زیربنای کتابخانههای موجود و همچنین تعداد و مساحت کتابخانههای جدید جهت پوشش دادن به نیازهای جمعیت شهر رشت پرداخته است که با عمل کردن به آن می‌توان به صورت اصولی کتابخانه‌‌ها را در رشت گسترش داد و کتابخانههای جدید را در مناطق مناسب شهر رشت تأسیس کرد.
نوع مطالعه: كمّي |
موضوع مقاله:
مكان‌يابي و مطالعات جغرافيايي
دریافت: 1402/4/16 | پذیرش: 1402/10/5 | انتشار: 1403/4/10
دریافت: 1402/4/16 | پذیرش: 1402/10/5 | انتشار: 1403/4/10
فهرست منابع
1. اباذری، زهرا؛ باب‌الحوائجی، فهیمه؛ و جهانگیری‌فرد، بهنام (1392). مکانیابی کتابخانههای عمومی منطقه چهار شهر تهران با استفاده از GIS. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانههای عمومی، 19(4)، 527-547.
2. اسفندیاری‌مقدم، علیرضا؛ و صابری، محمدکریم (1393). مقایسه وضعیت کتابخانههای عمومی استان همدان با سند چشم‌انداز نهاد کتابخانههای عمومی در افق ایران 1404. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانههای عمومی، 20(4)، 643-659.
3. التماسی، مهشید؛ فهیم نیا، فاطمه؛ و ابویی اردکان، محمد (1400). مدل پارادایمی خدمات و برنامه‌‌های کابرمحور کتابخانههای عمومی: مطالعه موردی کتابخانههای نهاد کتابخانههای عمومی کشور. بازیابی دانش و نظام‌‌های معنایی، 7(4)، 47-63.
4. بهرامی، محبوبه؛ ولیپوری، معصومه؛ و حجی ملایری، پریسا (1394). توزیع فضایی و مکانیابی کتابخانههای عمومی شهر بروجرد با استفاده از مدل AHP و تکنیک GIS. جغرافیا و برنامهریزی محیطی، 26(1)، 203-220.
5. تقی‌زاده، نازنین؛ ابراهیمی، سعیده؛ ایزدی، حسن؛ و گلی، علی (1399). سطح‌بندی امکانات و خدمات کتابخانههای عمومی استان فارس با استفاده از توابع تحلیل فضایی و تحلیل سلسله مراتبی. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانههای عمومی، 26(1)، 77-110.
6. تمدن، حمیدرضا؛ قیاسی، میترا؛ و رضوی، علی‌اصغر (1400). مروری نظام‌مند بر پژوهش‌‌های مکانیابی کتابخانههای عمومی با استفاده از نظام اطلاعات جغرافیایی. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانههای عمومی، 27(3)، 467-491.
7. جعفری باقی‌آبادی، سمیه؛ حسن‌زاده، محمد؛ و زندیان، فاطمه (1398). مقایسه اثربخشی کتابخانههای عمومی وابسته به نهاد کتابخانههای عمومی و سازمان فرهنگی هنری شهرداری. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 9(1)، 330-349.
8. حاتمی‌نژاد، حسین؛ فرهودی، رحمت الله؛ و محمدپور جابری، مرتضی (1387). تحلیل نابرابری اجتماعی در برخورداری از کاربری‌‌های خدمات شهری، مورد مطالعه: شهر اسفراین. پژوهش‌‌های جغرافیایی انسانی، 41(3)، 71-85.
9. حسینی، علی؛ علیمرادی، طاهره؛ احدنژاد، روشی؛ مختارپور، رضا؛ و خاصه، علی‌اکبر (1393). مکانیابی کتابخانههای عمومی شهر رشت با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (ساج). تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانههای عمومی، 20(2)، 277-296.
10. دهقانی سانیج، جلال؛ و محمودی، حسن (1390). شناسایی و رتبه‌بندی معیارهای موثر بر مکانیابی کتابخانههای عمومی با استفاده از ANP فازی و TOPSIS فازی. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 14(1)، 319-345.
11. رهنما، محمدرحیم؛ و آقاجانی، حسین، (1388). تحلیل توزیع فضایی کتابخانههای عمومی در شهر مشهد. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 12(2)، 7-28.
12. زارع، امین؛ گودینی، یاسر؛ و ریاحی، عارف (1394). مطالعه عوامل موثر بر استفاده از کتابخانههای عمومی (مطالعه موردی کاربران کتابخانههای عمومی شهر کرمانشاه). نظام‌‌ها و خدمات اطلاعاتی، 4(3و4)، 51-62.
13. زوارقی، رسول؛ سالکی‌ملکی، محمدعلی؛ قاسمی‌خوئی، معصومه؛ و سالکی ملکی، فاطمه (1393). مکانیابی کتابخانههای عمومی با استفاده از تکنیک تاپسیس-فازی: بررسی موردی کتابخانههای عمومی شهر تبریز. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانههای عمومی، 20(2)، 253-275.
14. زیاری، یوسفعلی؛ و خطیب‌زاده، فرشته (1391). تلفیق و تحلیل شبکه در محیط GIS جهت مکان‌گزینی کاربری درمانی (بیمارستان)؛ مطالعه موردی شهر سمنان. مدیریت شهری و روستایی، 10(2)، 247-258.
15. صدرا، فاطمه؛ و پاشاپور، حجت‌اله (1395). تحلیل فضایی-مکانی مدل‌‌های تصمیمگیری چندمعیاره فازی در مکان‌گزینی کتابخانه عمومی، مطالعه موردی: منطقه چهار کلانشهر تبریز. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 13(1)، 93-108.
16. طالشی، مصطفی؛ و حکیم دوست، یاسر (1398). تحلیل فضایی توسعه‌‌یافتگی مناطق روستایی با تأکید بر نقش‌‌آفرینی اشتغال زنان روستایی در شهرستان رامسر. مطالعات برنامهریزی سکونتگاه‌‌های روستایی، 14(2)، 473-489.
17. عابدینی، موسی؛ پیروزی، الناز؛ آقایاری، لیلا؛ و استادی، الناز (1396). پهنه‌بندی خطر سیلاب در شهرستان مشکین شهر با استفاده از مدل ویکور. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 14(4)، 21-34.
18. عفیفیان، فرزانه؛ حیاتی، زهیر؛ و گلی، علی (1393). مکانیابی کتابخانههای عمومی با سامانه اطلاعات جغرافیایی نمونه: شهر شیراز. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانههای عمومی، 20(2)، 229-251.
19. فرج‌پهلو، عبدالحسین؛ آخشیک، سمیه‌سادات؛ و رجبعلی بگلو، رضا (1394). متناسب‌سازی مدل تعالی سازمانی برای کتابخانههای عمومی ایران (مطالعه موردی کتابخانههای عمومی ایران). تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانههای عمومی، 21(4)، 529-547.
20. فصیحی، حبیب‌اله (1398). تحلیل دسترس‌پذیری کتابخانههای عمومی در منطقه 20 تهران. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانههای عمومی، 25(2)، 233-256.
21. قدوسی، مصطفی؛ و صادقی نیارکی، ابوالقاسم (1398). مکانیابی کتابخانههای عمومی در شهر بجنورد با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی فازی. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانههای عمومی، 25(2)، 257-290.
22. قنبری ابوالفضل؛ و قنبری، محمد (1390). ارزیابی توزیع فضایی پارک‌‌های شهری تبریز با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS (روش تطبیقی تحلیل شبکه و بافرینگ). جغرافیا و برنامهریزی محیطی، 24(2)، 223-234.
23. مختارپور، رضا (1387). مکانیابی کتابخانههای عمومی کشور: ضرورت و مؤلفه‌‌ها (با تأکید بر سامانه اطلاعات جغرافیایی). پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 24(1)، 203-217.
24. مختارپور، رضا؛ تقی زاده، ایوب؛ و رنگزن، کاظم (1388). مکانیابی کتابخانههای عمومی شهرستان اهواز با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (ساج). کتابداری و اطلاع‌رسانی، 12(2)، 29-44.
25. مدیری، مهدی؛ شاطریان، محسن؛ و حسینی، احمد (1397). مکانیابی کتابخانههای عمومی شهر تهران به منظور بهبود دسترسی شهروندان. نگرش‌‌های نو در جغرافیای انسانی، 10(2)، 231-247.
26. مرکز آمار ایران (1395). سالنامه آماری. آمار و اطلاعات استان گیلان.
27. میری، انیس؛ اسلامی، مریم؛ و مرجانی، عباس (1395). شخصی‌سازی ارائه خدمات در کتابخانههای عمومی از دیدگاه کتابداران کتابخانههای عمومی شهر مشهد. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 6(2)، 227-243.
28. نادری، فتح‌الله؛ ناصری، بهروز؛ و بسطامی، نعمت‌اله (1400). کارایی مدل ویکور در پهنه‌بندی خطر زمین لغزش در حوضه آبخیز سد گلال استان ایلام. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 8(1)، 21-39.
29. نهاد کتابخانههای عمومی کشور (1397). آمایش سرزمینی کتابخانههای عمومی ایران (دستورالعمل تعیین محدوده‌‌های خدمت). معاونت پژوهشی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران.
30. هاشمی، ماجد؛ اصغری، آزاد؛ و رحمتی، حیدر (1393). مکانیابی کتابخانههای عمومی شهر سقز با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (ساج). آمایش محیط، 7(2)، 151-168.
31. Chandrasekar, K., & Sivathaasan, N. (2016). Children's section of the Jaffna Public Library: User satisfaction survey. Library Review, 65(1/2), 108-119. [DOI:10.1108/LR-05-2015-0050]
32. Chowdhury, S., Islam, Sh., & Islam, A. (2011). The information literacy education readiness of central public library (CPL) in Dhaka of Bangladesh. International Journal of Information Science and Management, 1(2), 23-44.
33. Koontz, C., & Gubbin, B. (2010). IFLA public library service guidelines [e-book]. Retrieved August 22, 2016 from: https://www.degruyter.com/view/product/43971. [DOI:10.1515/9783110232271.bm]
34. Soheili, J. & Marandi, M. (2017). Evaluating the quality of optimal privacy in the study spaces of libraries and its impact on the satisfaction rates of consulting individuals (Case study: Public library of Qazvin). Space Ontology International Journal, 6(1), 47-54.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
