۸ نتیجه برای کووید-۱۹
علی بیرانوند، سمیه سادات ساداتی فیروزآبادی، حسن خودروان،
دوره ۲۸، شماره ۱ - ( ۳-۱۴۰۱ )
چکیده
هدف: کتابخانههای عمومی همچون سایر سازمانهای درگیر با اضطراب ناشی از شیوع کرونا، رویکردهای مختلفی را برای انجام فعالیتهای خود در پیش گرفتهاند. یکی از مهمترین چالشها، سازگاری شغلی و مدیریت تغییر در دوران شیوع ویروس کرونا است. این پژوهش به کشف تأثیر اضطراب ناشی شیوع ویروس کرونا بر مدیریت تغییر و نقش میانجی سازگاری شغلی در کتابخانههای عمومی پرداخته است.
روش: نوع پژوهش حاضر بر اساس هدف کاربردی و از نظرِ روش گردآوری اطلاعات توصیفی است. نمونه پژوهش شامل ۱۱۵ نفر از کارکنان کتابخانههای عمومی استان چهارمحال و بختیاری است که با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شدهاند. برای گردآوری دادهها، از پرسشنامهای ترکیبی شامل ارزیابی اضطراب ناشی از کرونا، سازگاری شغلی و مدیریت تغییر استفاده شد. بهکمک تحلیل عاملی تأییدی و با استفاده از تکنیک حداقل مربعات جزئی به کشف تأثیر اضطراب ناشی از شیوع ویروس کرونا بر سازگاری شغلی و مدیریت تغییر در میان کارکنان کتابخانههای عمومی پرداخته شد. نرمافزارهای مورداستفاده برای تحلیل دادهها اسپیاساس و اسمارت پیالاس هستند.
یافتهها: اضطراب ناشی از ویروس کرونا (اضطراب روانی و جسمانی) میتواند تأثیری منفی بر سازگاری کارکنان و مدیریت تغییر داشته باشد. با این حال، یکی از نکات مهم که در آزمون فرضیههای تحقیق به دست آمد تأثیرگذاری سازگاری شغلی بر مدیریت تغییر است. با توجه به اینکه در دو سال اخیر فضای سازمانها با چالشی اساسی به نام شیوع ویروس کرونا روبهرو بوده است، نتایج پژوهش نشان میدهد در چنین شرایطی، بهبود سازگاری شغلی کارکنان میتواند گزینهای مناسب برای کاهش اثرات منفی ناشی از اضطراب کرونا باشد.
اصالت/ارزش: این پژوهش برای اولین بار تأثیر اضطراب ناشی از شیوع کرونا را بر سازگاری شغلی و مدیریت تغییر در کتابخانههای عمومی استان فارس بررسی کرده و از این نظر دارای نوآوری است.
صدیقه محمداسماعیل، مرضیه تهم،
دوره ۲۹، شماره ۳ - ( ۷-۱۴۰۲ )
چکیده
هدف: هدف پژوهش حاضر تعیین عوامل مؤثر بر پذیرش استفاده از سیستمها یا سامانههای یادگیری الکترونیک مجازی توسط کتابداران ادارۀ کل کتابخانههای عمومی استان تهران در دوران پاندمی کووید-۱۹ است. در این پژوهش، تأثیر عوامل خودکارآمدی رایانهای، تنوع مهارت، پشتیبانی سازمانی، ویژگیهای مدرس و کیفیت محتوایی دوره بر متغیرهای مدل پذیرش فناوری شامل برداشت ذهنی از سودمندی، برداشت ذهنی از سهولت، نگرش نسبت به استفاده از فناوری و در نهایت قصد استفاده از سامانههای یادگیری الکترونیک مجازی بررسی شد.
روش: پژوهش حاضر ازنظر هدف کاربردی و ازنظر نحوۀ گردآوری و تحلیل دادهها توصیفی-همبستگی است. جامعۀ آماری پژوهش شامل کتابداران کتابخانههای عمومی استان تهران بود که از این میان، ۲۱۷ نفر براساس فرمول کوکران بهعنوان نمونۀ آماری پژوهش تعیین شد. ابزار اصلی گردآوری دادهها پرسشنامهای بود که روایی آن توسط شش متخصص تأیید شد. برای تحلیل دادهها، از آزمون مدلسازی معادلات ساختاری به روشِ کمترین مربعات جزئی (PLS) و نرمافزار SmartPLS (نسخۀ ۳) استفاده شد.
یافتهها: یافتههای پژوهش نشان داد که برداشت ذهنی از سودمندی و برداشت ذهنی از سهولت استفاده بر قصد و تمایل کارکنان به استفاده از سامانههای یادگیری الکترونیک مجازی تأثیر میگذارند. همچنین، متغیرهای خارجی مورد بررسی در این پژوهش، یعنی خودکارآمدی رایانهای، تنوع مهارت، پشتیبانی سازمان، ویژگیهای مدرس و کیفیت دوره، تأثیری مثبت و معنادار بر تعیین پذیرش سامانههای یادگیری الکترونیکی در سازمان دارند. بیشترین اثر کل مربوط به متغیر تنوع مهارت و کیفیت محتوای دوره و کمترین اثر کل مربوط به متغیر حمایت سازمان و قصد رفتاری است.
اصالت/ارزش: آموزش الکترونیک مجازی نقشی مهم در آموزش و توسعه در محیط سازمانی ایفا میکند، و سامانههای یادگیری الکترونیک مجازی به ابزاری محبوب برای تسهیل فرایندهای یاددهی-یادگیری تبدیل شدهاند که امکان آموزش انعطافپذیر یادگیریمحور را فراهم میکنند. یافتههای پژوهش حاضر راهنما و نقشۀ راهی برای پذیرش و استفاده از سامانههای یادگیری الکترونیک مجازی در میان کتابداران کتابخانههای عمومی بر مبنای تجارب بهدستآمده در این زمینه در دوران همهگیری کووید-۱۹ است. ازآنجاکه توسعه و استقرار فناوریها برای برخورداری از مزایای آنها کافی نیست و برای دستیابی به مزایای بالقوۀ یک فناوری باید پذیرش آن توسط کاربران مد نظر قرار گیرد، یافتههای پژوهش حاضر میتواند پیامدهایی عملی برای مدیران سازمانی، مربیان و توسعهدهندگان سیستمهای آموزشی فراهم آورد.
فاطمه پورخاقان، دکتر احمد شعبانی، دکتر سعید رجایی پور، دکتر قاسم موحدیان،
دوره ۲۹، شماره ۳ - ( ۷-۱۴۰۲ )
چکیده
هدف: شیوع گسترده و غافلگیرکنندۀ ویروس کووید-۱۹، منجر به تعطیلی بیسابقۀ کتابخانههای عمومی شد و این تعطیلی نشان داد کتابخانههای عمومی آمادگی و پیشبینی چندانی برای مقابله و تطبیق با وضعیت خاصی که از شیوع ویروس کووید – ۱۹ ناشی شده بود نداشتند. هدف پژوهش حاضر، تعیین میزان آمادگی کتابداران و کتابخانههای عمومی استان اصفهان در مواجهه با بیماری کووید-۱۹ است.
روش: پژوهش حاضر مطالعهای توصیفی-پیمایشی با هدف کاربردی و ازلحاظ زمانی، مقطعی است و به روشِ میدانی انجام شده است. جامعۀ آماری شامل کلیۀ کتابداران کتابخانههای عمومی استان اصفهان در سال ۱۴۰۰ (به تعداد ۳۵۷ نفر) بود که از میان آنها، ۱۸۵ کتابدار با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی ساده بهعنوان نمونه انتخاب شد. برای جمعآوری دیدگاه افراد، از پرسشنامهای محققساخته استفاده شد. روایی محتوایی پرسشنامه ازطریق نظرسنجی از متخصصان علم اطلاعات و دانششناسی و روایی سازۀ آن ازطریق تحلیل عاملی مرتبۀ دوم و با استفاده از نرمافزار Smart-PLS۳ سنجیده و تأیید شد. پایایی پرسشنامه با محاسبۀ آلفای کرونباخ مورد سنجش قرار گرفت که ۹۵/۰ به دست آمد. برای تجزیهوتحلیل دادهها، از نرمافزار SPSS (نسخۀ ۲۲) و از روشهای آمار توصیفی مانند میانگین و انحرافمعیار، و آزمونهای آمار استنباطی مانند تحلیل واریانس، و تی تکمتغیره و آزمون تحلیل واریانس یکراهه، آزمون تعقیبی دانکن و تحلیل عاملی استفاده شد.
یافتهها: نتایج پژوهش نشان داد میزان آمادگی کتابداران و کتابخانههای عمومی استان اصفهان در مواجهه با بیماری کووید-۱۹ با میانگین ۸۱/۳، بهطور معناداری بالاتر از حد متوسط قرار دارد که در سطح قابل قبول و نزدیک به مطلوب است. آمادگی برای انجام دورکاری با میانگین ۱۹/۴، بالاترین، و آمادگی برای عملکرد شغلی در فضای مجازی با میانگین ۳۶/۳، پایینترین رتبه در مؤلفههای میزان آمادگی کتابداران و کتابخانههای عمومی استان اصفهان را تشکیل داد؛ بین ادراکات پاسخگویان برحسب جنسیت، سن، سنوات خدمت، رشتۀ تحصیلی، و پست سازمانی، تفاوتی معنادار یافت نشد. بااینحال، بین ادراکات پاسخگویان دربارۀ آمادگی کتابخانههای عمومی استان اصفهان در مواجهه با بیماری کووید-۱۹ برحسب مدرک تحصیلی و وضعیت تأهل، تفاوتی معنادار وجود دارد. پاسخگویانِ دارای مدرک کاردانی و نیز پاسخگویان متأهل میزان آمادگی کتابخانهها را در سطح بالاتری نسبت به سایر گروهها ارزیابی کردهاند. پیشنهاد میشود که مدیران بهمنظور تقویت عملکرد فضای مجازی، به آموزش کتابداران و تقویت زیرساختهای فناوری اطلاعات بپردازند. کتابخانهها نیازمند تدوین سیاستهای مناسب برای افزایش میزان آمادگی در مواجهه با بحران و بیماریهای واگیردار هستند. این سیاستها و ضوابط باید بهصورت اصول کلی، قبل از وقوع و در زمان آغاز بحران، معین شده و در مواقع حساس با اضافه کردن موارد جزئی به کار گرفته شوند.
اصالت/ارزش: نتایج پژوهش حاضر بهدلیل نوظهور بودن ویروس کووید-۱۹ و اندک بودن پژوهشهای صورتگرفته در این حوزه، دارای اهمیت است و میتواند به شناخت بیشتر میزان آمادگی کتابخانههای عمومی و کتابداران منجر شود و به مدیران کتابخانهها کمک کند تا با سیاستگذاری و برنامهریزی مناسب، آمادگی لازم را در برابر مخاطرات تأثیرگذار بر خدمترسانی مطلوب به مخاطبان کسب کنند.
لیلا علیزاد، اکبر مجیدی، افشین حمدی پور،
دوره ۲۹، شماره ۳ - ( ۷-۱۴۰۲ )
چکیده
هدف: صفحات اینستاگرام کتابخانههای عمومی بستری مناسب برای برقراری و حفظ ارتباط با کاربران و ارائۀ خدمات و اطلاعات مورد نیاز آنها بهخصوص در دوران همهگیری بیماریهایی از قبیل کووید ۱۹ بودند. هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر تمایل به ادامۀ استفادۀ کاربران از صفحات اینستاگرام کتابخانههای عمومی استان آذربایجان غربی در دوران همهگیری بیماری کووید ۱۹ بود.
روش: پژوهش حاضر ازلحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ شیوۀ گردآوری دادهها، توصیفی-پیمایشی از نوع همبستگی است. زمان انجام پژوهش سالهای ۱۳۹۹-۱۴۰۰ بود. ابزار گردآوری دادهها پرسشنامهای محققساخته بود که روایی صوری آن توسط متخصصان این حوزه تأیید شد و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به میزان ۷۲ درصد محاسبه شد. جامعۀ آماری پژوهش شامل کلیۀ دنبالکنندگان صفحات اینستاگرام کتابخانههای عمومی استان آذربایجان غربی در دوران همهگیری کووید ۱۹ بود که از میان آنها ۲۰ صفحۀ فعال انتخاب شدند و پرسشنامۀ پژوهش ازطریق خصوصی توسط مدیران صفحات در اختیار آنها قرار گرفت و در نهایت ۲۱۲ پرسشنامه برگشت داده شد. در بخش آمار توصیفی، برای تعیین فراوانی، درصد فراوانی، انحرافمعیار و میانگین از نرمافزار SPSS، و برای بررسی روابط میان متغیرها و آزمون فرضیههای پژوهش از مدلسازی معادلات ساختاری به روشِ حداقل مربعات جزئی در نرمافزار SmartPLS استفاده شد.
یافتهها: یافتههای تحلیل ضرایب مسیر نشان داد سودمندی درکشده، پاسخگو بودن، فواید اجتماعی و رضایت با تمایل به استفادۀ مداوم از صفحات اینستاگرام کتابخانههای عمومی استان آذربایجان غربی، رابطهای مثبت و معنادار دارد. رضایت با ضریب مسیر ۴۴۶/۰ قویترین عامل در پیشبینی تداوم استفاده از صفحات اینستاگرام کتابخانههای عمومی استان آذربایجان غربی در دوران همهگیری کووید ۱۹ بود. بعد از رضایت، بهترتیب پاسخگو بودن، سودمندی و فواید اجتماعی، بیشترین تأثیر را بر تمایل به استفادۀ مداوم از این صفحات داشتند. جالبتوجه اینکه متغیرهای سهولت استفاده، انتظارات، لذت درکشده، نوع پست بارگذاریشده، زمان بارگذاری پست، محتوا، نفوذ اجتماعی و همبستگی با تمایل به استفادۀ مداوم از صفحات اینستاگرام کتابخانههای عمومی رابطهای معنادار نشان ندادند. نتایج مربوط به ضرایب مسیر نشان داد که تأثیر عوامل نوع پست بارگذاریشده، زمان بارگذاری پست، سهولت استفاده و محتوا بر سودمندی درکشدۀ کاربران از صفحات اینستاگرام کتابخانههای عمومی استان آذربایجان غربی مثبت و معنادار است و نوع پست بارگذاریشده با ضریب مسیر ۲۹۰/۰، قویترین عامل پیشبینی سودمندی درکشده است. همچنین، تحلیل ضرایب مسیر نشان داد که ضرایب تأثیر لذت درکشده و سودمندی درکشده بر رضایت کاربران رضایت کاربران از صفحات اینستاگرام کتابخانههای عمومی استان آذربایجان غربی معنادار نیست، اما ضرایب تأثیر سهولت استفاده و انتظارات بر رضایت کاربران مثبت و معنادار است. در کل، مقدار معیار نیکویی برازش، ۶۴۱/۰ به دست آمد که نشانگر مناسب بودن برازش کلی مدل است.
اصالت/ارزش: با توجه به اینکه داشتن تمایل و قصد ادامۀ استفاده از رسانههای اجتماعی یک عمل بعد از پذیرش است و تاکنون مطالعات اندکی به شناسایی عوامل مؤثر بر تمایل به ادامۀ استفاده از رسانههای اجتماعی بهویژه صفحات اینستاگرام در کتابخانههای عمومی پرداختهاند، نتایج این مطالعه میتواند دلالتهای علمی و عملی ارزشمندی برای مدیران و سیاستگذاران این حوزه داشته باشد.
مریم قنبری خشنود، مریم کشوری، زینب صفوی،
دوره ۲۹، شماره ۳ - ( ۷-۱۴۰۲ )
چکیده
هدف: پژوهش حاضر با هدف تعیین وضعیت مشارکت کتابداران کتابخانههای عمومی شهر تهران در شبکههای اجتماعی مجازی برای ارائه خدمات در همهگیری کووید-۱۹ انجام شده است.
روش: نوع این پژوهش کاربردی و روش آن پیمایشی است. جامعه مورد مطالعه در زمان پژوهش (تیر و مرداد ماه سال ۱۴۰۲) شامل همۀ کتابداران کتابخانههای عمومی شهر تهران (۱۵۲ نفر) بود. حجم نمونۀ پژوهش طبق جدول مورگان، ۱۰۹ نفر به دست آمد، و در تحلیل نهایی ۱۰۵ پرسشنامه استفاده شد. برای سنجش میزان روایی ابزار گردآوری دادهها، نظرات سه نفر از صاحبنظران حوزۀ علم اطلاعات و دانششناسی اخذ و در تدوین نسخۀ نهایی پرسشنامه لحاظ شد. با توجه به اینکه پرسشنامۀ پژوهش محققساخته است، بهمنظور اطمینان از پایایی ابزار پژوهش، مطالعهای مقدماتی با مشارکت ۳۰ نفر از جامعه پژوهش اجرا و مقادیر آلفای کرونباخ برای هر سه متغیر اصلی پژوهش، یعنی شناخت، پذیرش و استفاده، محاسبه شد که بهترتیب مقادیر ۸۷۸/۰، ۹۳۵/۰ و ۸۲۴/۰ و برای کل پرسشنامه مقدار ۹۶۵/۰ به دست آمد. تجزیهوتحلیل دادهها با بهرهگیری از نسخۀ ۲۶ نرمافزار SPSS در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی انجام شد. برای بررسی میزان تفاوت میانگین بین متغیرهای اصلی پژوهش، ازآزمون پارامتریک تحلیل واریانس یک-راهه استفاده شد.
یافتهها: نتایج نشان داد کتابداران بیشترین شناخت را نسبت به پیامرسان «بله» و کمترین شناخت را نسبت به «سروشپلاس» داشتند. میزان شناخت کتابداران نسبت به ابزارهای شبکههای اجتماعی و میزان تأثیر سازمان در شناخت ابزارها پایینتر از حد متوسط (کم) بوده است. میزان ضرورت و پذیرش ابزارهای شبکههای اجتماعی در حد «زیاد» بوده است . میزان استفادۀ کتابداران از ابزارهای شبکههای اجتماعی برای پیشبرد اهداف کتابخانهای در سطح متوسط ارزیابی شد. بین میانگین نظرات کتابداران در مورد شناخت و پذیرش و همچنین بین پذیرش و استفاده از این شبکهها تفاوت معنادار وجود داشت، درحالیکه بین میانگین نظرات مشارکتکنندگان در مورد دو متغیر شناخت و استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی تفاوتی معنادار مشاهده نشد. به عبارت دیگر، شناخت کتابداران از شبکههای اجتماعی و همچنین پذیرش و استفاده از این شبکهها توسط آنها به یک میزان نبوده است.
اصالت/ارزش: اگرچه براساس نتایج این پژوهش میزان تأثیر سازمان در شناخت نسبت به ابزارهای شبکههای اجتماعی مجازی پایینتر از متوسط گزارش شده و ازسوی دیگر میزان تأثیر سازمان در شناخت ابزارهای تولید محتوا در شبکههای مجازی به میزان اندک گزارش شده است، اما نمیتوان نقش سازمان را در شناخت جامعۀ پژوهش نسبت به شبکههای اجتماعی بیتأثیر دانست. ازاینرو، نتایج پژوهش حاضر با تعیین نگرش جامعه پژوهش نسبت به شبکههای اجتماعی، میزان پذیرش و استفاده از این شبکهها توسط آنها و شناسایی نقاط ضعف و قوت کتابخانههای عمومی در استفاده از شبکههای اجتماعی، میتواند برای مدیران و برنامهریزان نهاد کتابخانههای عمومی در فراهمسازی بستر مناسب، ارتقای خدمات اطلاعاتی و رفع موانع استفاده از شبکههای مذکور مفید واقع شود.
مرضیه یگانهفر، رحمان ابراهیمی، آتوسا آبیاری،
دوره ۲۹، شماره ۳ - ( ۷-۱۴۰۲ )
چکیده
هدف: همهگیری کووید-۱۹ بهعنوان یک پدیدۀ پیشبینینشده، تغییرات متعددی را در خدمات و نحوۀ خدمترسانی سازمانهای خدمترسان به وجود آورد. در نتیجه، کتابخانههای عمومی و خدمات آنها نیز بهعنوان مراکز اجتماعی و خدماتی با چالشهای متعددی روبهرو شدند. هدف از پژوهش حاضر، شناسایی تجارب کتابداران کتابخانۀ مرکزی پارک شهر تهران در ایام کرونا است. ازاینرو، ضمن بررسی تغییر روند فعالیتها و خدمات بخشهای مختلف کتابخانه با شیوع کرونا، رویکردهای جدید مورد استفاده و شناسایی و ضرورت بهکارگیری و تداوم آنها در دورۀ پساکرونا، از دیدگاه کتابداران کتابخانۀ مرکزی پارک شهر تهران بررسی شد.
روش: این پژوهش از نوع کاربردی است و با استفاده از رویکرد کیفی و روش تحلیل محتوا انجام شده است. ابزار گردآوری دادههای پژوهش، مصاحبهای نیمهساختاریافته بود که بهصورت حضوری انجام شد. جامعۀ این پژوهش شامل ۱۳ نفر از کتابداران کتابخانه مرکزی پارک شهر تهران است که در بخشهای مختلف کتابخانه در ایام کرونا و پساکرونا مشغول به کار بودهاند. مصاحبهها در زمستان ۱۴۰۱ انجام شد و تحلیل دادهها نیز در بهار ۱۴۰۲ صورت گرفت. برای تجزیهوتحلیل و کدگذاری دادههای پژوهش، از نرمافزار مکسکیودا (۲۰۲۰) استفاده شد.
یافتهها: پساز کدگذاری مصاحبهها، ۴۳۶ مفهوم حاصل شد که با مقولهبندی آنها، درمجموع ۱۰۳ مقوله به وجود آمد. در نهایت با بررسی دوباره، مقولههای محوری شناسایی شد و در قالب مدلهای حاصل از تحلیل نشان داده شد. ایجاد زیرساختهای فناورانه، لزوم ارتقای توانمندیهای تخصصی و فناورانۀ کتابداران، لزوم خودکارسازی فرایندهای کتابخانه و تداوم فعالیتهای کتابخانه در فضای مجازی، ۴ مقولهای بود که از تحلیل دادههای پژوهش به دست آمد. این چهار مقوله، تدابیر و زیرساختهای لازم برای آمادگی هرچه بیشتر برای شرایط بحرانی و بهمنظور ارتقای عملکرد کتابخانه در این شرایط است. اگرچه مهیا نبودن شرایط برای ارائۀ خدمات با شیوع کرونا باعث تعطیلی کامل کتابخانۀ مرکزی پارک شهر تهران شد، اما لزوم ارائۀ خدمات در شرایط خاص به همراه کسب توانمندیهای لازم برای حضور در فضای مجازی، سبب شد از شیوههای نوینی در ارائۀ خدمات استفاده شود. اجرای برنامههای فرهنگی بهصورت مجازی، ارائۀ خدمات مرجع مجازی، خدمات پیک کتاب (یعنی تحویل و دریافت کتاب از درب منازل اعضا) ازجمله خدماتی بود که تا پیش از شیوع کرونا بهطور ویژه به آنها پرداخته نشده بود. یافتهها همچنین حاکی از لزوم پرداختن به تدابیر و زیرساختهایی برای آمادگی هرچه بیشتر با شرایط بحرانی بهمنظور ارتقای عملکرد کتابخانه است. اثربخشی این تدابیر و شیوهها در دورۀ پساکرونا از دیدگاه کتابداران و تأکیدشان بر لزوم تقویت این شیوهها نشان میدهد که درحالحاضر تداوم آنها وضعیتی قابلقبول برای ارائۀ خدمات و برنامههای فرهنگی و آموزشی کتابخانه فراهم آورده است.
اصالت/ارزش: نقطۀ قوت این پژوهش، بررسی تغییرات ایجادشده در شیوۀ ارائۀ نشان داد تهدید کرونا باعث ایجاد فرصت تغییر و بهبود برخی فعالیتهای کتابخانه از دیدگاه کتابداران شده است؛ زیرا با توجه به موقعیت خاص این کتابخانه و رویکردهای نوین آن، میتواند الگویی برای سایر کتابخانههای عمومی کشور باشد.
افسانه کورگلی، سعید اسدی، لاله صمدی،
دوره ۲۹، شماره ۳ - ( ۷-۱۴۰۲ )
چکیده
هدف: شیوع کرونا و تعطیلی کتابخانههای عمومی موجب شد فعالیتهای کتابخانهها در فضای مجازی ادامه یابد و کتابداران بهدنبال تولید محتوا برای کتابخانههای خود باشند. کتابخانههای وابسته به نهاد کتابخانههای عمومی کشور در این مدت در بستر شبکههای مجازی فعالیت داشتند و بهویژه تولید محتوا توسط کتابداران مورد حمایت و تشویق قرار گرفت. هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای تولیدشده توسط کتابداران کتابخانههای عمومی ایران در شرایط دورکاری ناشی از شیوع کرونا در بستر اینستاگرام است.
روش: پژوهش حاضر توصیفی و کاربردی است و با استفاده از روشِ اسنادی ازطریق مراجعه به محتوای صفحات مجازی کتابداران کتابخانههای عمومی در شبکۀ اجتماعی اینستاگرام صورت گرفته است. از میان ۲۷۰۰ کتابخانۀ عمومی وابسته به نهاد کتابخانههای عمومی کشور، نمونهای شامل ۳۳۶ کتابخانه با استفاده از جدول مورگان بهصورت طبقهبندیشده و با رعایت توزیع نمونه در استانهای مختلف انتخاب شد. اطلاعات مربوط به پستها، دنبالکنندگان و تگهای موضوعی استخراج و در نرمافزار اکسل وارد شد. برای این منظور، پستهای موجود با توجه به تاریخ انتشار هر پست (پیش از دوران همهگیری کرونا، دوران تعطیلی کتابخانهها در همهگیری کرونا و پساز آن) تفکیک شدند. در بخش تحلیلی، آزمونهای همبستگی و رگرسیون برای آزمون فرضیههای پژوهش به کار گرفته شد.
یافتهها: محتوای تولیدشده در چهار گروه اصلی کارگاهها، کلاسهای آموزشی، برنامههای فرهنگی و برنامههای مناسبتی دستهبندی شد. از نظر محتوای تولیدشده، در بخش کارگاههای آموزشی، استان تهران با ۸۰۴ پست بیشترین و استان قم با ۹۸ پست کمترین تعداد را داراست. در بخش کلاسهای آموزشی، استان تهران با ۷۵ پست بیشترین و استان چهارمحال و بختیاری با ۳ پست کمترین تعداد را به خود اختصاص میدهد. در بخش اطلاعرسانی فراخوانهای فرهنگی-ادبی، استان تهران با ۱۱۲ پست بیشترین و استان آذربایجان شرقی با کمترین تعداد پست را داراست. در بخش برنامههای مناسبتی، استان تهران با ۱۲۱ پست بیشترین و استانهای کردستان وکهگیلویه و بویراحمد با ۱۱ پست کمترین تعداد پست را به خود اختصاص دادند. آزمون فرضیههای پژوهش نشان داد که بین درجۀ کتابخانه و میزان محتوای تولیدشده، تعداد دنبالکنندگان و میزان تولید محتوا، درجۀ کتابخانه و فاصلۀ بین انتشار پستها و تعداد دنبالکنندگان و فاصلۀ پستها رابطهای معنادار وجود دارد.
اصالت/ارزش: شرایط کرونا و قرنطینه در دورۀ همهگیری کرونا باعث شد تا کتابخانههای عمومی فعالیتهای خود را در بستر فضای مجازی ادامه دهند و اطلاعرسانی برنامههای آموزشی، فرهنگی و هنری کتابخانهها از این طریق افزایش یابد. در پژوهش حاضر، مشخص شد که کتابخانههای کوچکتر، مطالب بیشتر و متنوعتری در بستر اینستاگرام عرضه کردهاند. به نظر میرسد که ارتباط نزدیکتری بین جوامع محلی و کتابداران کتابخانههای کوچکتر وجود دارد و مخاطبان این کتابخانهها علاقهای بیشتر به دنبال کردن صفحات کتابخانههای خود دارند، و این امر نیز بهنوبۀ خود میتواند زمینهساز تولید بیشتر مطالب و اخبار مرتبط با کتابخانهها شود. تجربۀ حاصل از تولید محتوای آنلاین در شرایط همهگیری کرونا میتواند در گسترش دامنۀ خدمات غیرحضوری کتابخانهها، مدیریت شرایط بحران و ایجاد انگیزه در کتابداران برای تولید محتوا به کار گرفته شود.
سعید اسدی،
دوره ۲۹، شماره ۳ - ( ۷-۱۴۰۲ )
چکیده
کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی از نهادهای خدماتی محسوب می شوند که بسته به وظایف محوله و جامعۀ خدمتگیرنده، طیف وسیعی از خدمات اطلاعاتی، آموزشی، فرهنگی و سرگرمی را به اقشار مختلف اجتماع ارائه میدهند. در این میان، کتابخانههای عمومی بهدلیل قرارگیری در بافت جامعه و ارتباط با همۀ اقشار جامعه، نقش برجستهتری ازنظر خدمترسانی به شهروندان ایفا میکنند و به همین دلیل، از آنها با عنوان مکان سوم یا محل دیدار و اجرای برنامههای مرتبط با گروههای محلی نیز یاد میشود. به عبارت دیگر، اگرچه که در سالهای گذشته و با توسعۀ فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطاتی، خدمات غیرحضوری متنوعی ازسوی کتابخانهها در بستر فضای دیجیتال ایجاد شده است، اما هنوز هم انواع کتابخانهها بهویژه کتابخانههای عمومی بهعنوان مکانهایی برای اجتماع مردم بهمنظور کتابخوانی و استفاده از خدمات و برنامههای فرهنگی و آموزشی محسوب می شوند.
در اواخر سال ۲۰۱۹، اخبار مرتبط با شیوع بیماری ناشی از ویروس کووید-۱۹ در رسانهها منتشر شد و با ورود به سال ۲۰۲۰، کرونا به یک پاندمی یا بیماری جهانی تبدیل شد. اخبار و اطلاعات منتشرشده نشان داد که کشورهای مختلف بهمنظور جلوگیری از انتقال ویروس مذکور بهسرعت به تعطیلی یا محدودسازی فعالیت مراکز اجتماعی و ازجمله کتابخانههای عمومی اقدام کردند. در ماههای بعد و با طولانی شدن دورۀ شیوع کرونا، پروتکلهای بهداشتی و زیرساختهای فنی و انسانی برای ازسرگیری فعالیت این مراکز ایجاد شد و طی دو سالی که این بیماری در سطح جهانی پراکنده بود، فعالیت محیطهای آموزشی، تفریحی و فرهنگی بهشکل مجازی و حضوری با محدودیت ادامه یافت. آمارهای مربوط به فعالیتهای کتابخانههای عمومی در ایالات متحده نشان میدهد که در سال ۲۰۲۰ مجموع ساعت کاری کتابخانهها در هفته نسبت به سال قبل کاهش یافته و مراجعۀ حضوری به این مراکز به نصف کاهش یافته است. همچنین، درحالیکه درمجموع از میزان امانت منابع کتابخانهای نسبت به قبل از کرونا در حدود ۲۵ درصد کاسته شد، اما اقبال بیشتری به خواندن کتابهای الکترونیکی به وجود آمد، بهگونهای که در سال ۲۰۲۰ درمجموع حدود ۲۳ درصد افزایش در این زمینه اتفاق افتاد و درمجموع نزدیک به ۴۲۸ میلیون منبع الکترونیکی در کتابخانههای عمومی این کشور به امانت داده شد (کورسیک، ۲۰۲۳). رویهمرفته، این آمار و موارد مشابه حاکی از کاهش شدید مراجعۀ حضوری، کم شدن تعداد برنامهها و مخاطبان و حتی کاسته شدن از میزان مجموعهسازی در کتابخانههای عمومی بوده است، درحالیکه برنامهها و خدمات مجازی و نیز مجموعهسازی منابع الکترونیکی در این کتابخانهها روندی افزایشی داشته است.
فعالیت کتابخانههای عمومی در ایران نیز در سالهای اخیر تحتتأثیر اوج گیری، ماندگاری و توقف رشد کووید-۱۹ بوده است. شیوع بیماری کرونا در نیمۀ دوم سال ۱۳۹۸ بهویژه در هفتههای آخر این سال، وضعیت ارائۀ خدمات در مراکز آموزشی، فرهنگی و خدماتی ایران را بهشدت تحتتأثیر قرار داد و بهمرور برنامههایی برای کاهش ساعت کار، توقف خدمات حضوری و ارائۀ راهکارهای جایگزین طراحی و اجرا شد. هدف این اقدامات، ادامۀ فعالیت این مؤسسهها، بدون ملزم شدن مخاطبان به مراجعۀ حضوری بود. در ابتدا در مواردی که مصادف با موج همهگیری ویروس در کشور بود، با توجه به تصمیمات ستاد ملی مبارزه با کرونا، فعالیت برخی از مراکز ارائهدهندۀ خدمات عمومی برای مدتی متوقف شد اما پساز مدتی کوتاه، بسیاری از آنها با رعایت پروتکلهای بهداشتی و نیز با بهرهگیری از زیرساختهای فناورانه، اقدام به شروع مجدد خدمات خود بهصورت حضوری یا غیرحضوری کردند. این وضعیت کموبیش تا پایان سال ۱۴۰۰ ادامه داشت و درمجموع، مراکز فرهنگی، هنری، مذهبی، خدماتی و اجتماعی کشور در یک دورۀ دوساله، تحتتأثیر بیماری کرونا، شیوههای نوینی از کسبوکار و خدمترسانی به مخاطبان را تجربه کردند.
کتابخانههای عمومی در شهرها و روستاهای ایران هم در طی حدود دو سال شیوع کرونا، از جنبههای مختلف تحتالشعاع این همهگیری قرار گرفتند. تا مدتزمان قابلتوجه، درب کتابخانهها به روی مراجعان بسته بود و امکان مراجعه و امکان استفاده از خدمات حضوری آنها فراهم نبود. بعدها، امکان مراجعه برای دریافت و بازپس دادن منابع فراهم شد و پساز مدتی در بیشتر کتابخانهها، امکان حضور مراجعان با رعایت پروتکلهای بهداشتی فراهم شد و برنامهها و خدمات حضوری کتابخانهها، هرچند بهصورت محدودتر، از سر گرفته شد. بااینحال، مشخصۀ اصلی این دو سال، روی آوردن کتابخانهها و کتابداران به خدمات غیرحضوری بهویژه در بستر فضای مجازی بود. سازمانهای مختلف ازجمله نهاد کتابخانههای عمومی کشور اقدامات متنوعی در همین زمینه انجام دادند و ضمن فراهمسازی امکان دورکاری برای کارکنان، به اشاعۀ فرهنگ کتابخوانی بهویژه در بستر شبکههای اجتماعی اقدام کردند.