---

کتابخانه عمومی مرجع وخدمات اطلاع رسانی مرکز ژرژپیمپندو نخستین بار در سال۱۹۶۷توسط ژان پیرسگوین به عنوان مجموعه ای نظیر ومکمل کتابخانه ملی(بیبلیوتک ناسیونال)و به منظور دسترسی آزادانه عموم مردم به منابع تأسیس شد. این کتابخانه در ژانویه۱۹۷۷مقارن با افتتاح مرکز ژرژپیمپندو- که کتابخانه کاملاً به آن وابسته است-گشایش یافت. بی.پی.آی. کتابخانه ای ملی است که هدف آن ایفای نقش به عنوان زیربنای فعال برای سایر کتابخانه عمومی است.این کتابخانه نهادی است عمومی و مستقل با هیئت رئیسه خاص که تحت نظارت ریاست مرکز ژرژپیمپندو قرار دارد.

---

کتابخانه‌های عمومی نقش هسته مرکزی در ارائه خدمات کتابخانه‌ای و اطلاعاتی را بر عهده داشته و به عنوان هدایت کننده در تأمین این قبیل خدمات به نابینایان ، ناشنوایان ،و سایر گروههای معلول نیاز های اساسی مطالعاتی آنها را مهیا میسازند.در طول دهه های ۱۹۷۰و ۱۹۸۰گروههای زیادی از معلولان جهان توانسته اند به موقیعت های زیادی در جهت فعالیت موثر در اجتماع نایل شوند ، و دستیابی تبدیل به واژه ای برای توصیف چگونگی برخورداری از آموزش ویژه ،شغل ، مسکن ، تفریح و زندگی مرفه ، اعتبار و استقلال گردیده است .در کتابخانه های عمومی هر گاه منابع و خدمات متناسب با نیازهای استفاده کنندگان نباشد ،کتابخانه در ایفای نقش اصلی خود ناموفق خواهد بود .هنگامیکه یکی از مراجعه کنندگان مایل به شنیدن قطعه بخصوص از موسیقی باشد ، کتابخانه در ارائه خدمت ناموفق است مگر اینکه آن قطعه موسیقی را بر روی محمل خاص آن داشته باشد .این امر در مورد معولان و نیازهای ویژه آنها به منابع به خوبی صادق است .

---

زنان به عنوان نیمی از افراد جامعه (۴۲/۴۸% از کل جمعیت ایران) می‌توانند از عوامل مؤثر در پیشبرد توسعه به ‌شمار آیند. آنان علاوه بر نقش عمده خود در رشد خانواده و جامعه، امروزه در عرصه‌های علمی و پژوهشی نیز نقشی کاملاً مشهود دارند. برای بیان موقعیت و شرایط واقعی زنان در جامعه باید پیرامون مسائل آنان بررسی و تحقیقاتی صورت‌گیرد. یکی از مواردی که می‌توان بر روی آن تأمل کرد، مجموعۀ آثار نوشته شده توسط زنان است. بدین منظور پژوهش حاضر که از نوع پیمایشی بوده با هدف بررسی سهم زنان در تولید مقالات مندرج در ۷ عنوان مجلۀ فارسی کتابداری و اطلاع‌رسانی در طی سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۷۸ صورت گرفته است. یافته‌ها نشان داد مجموع مقالات تولید شده توسط زنان، ۴۹۵ عنوان (۸۳/۳۴%) از کل مقالات مورد بررسی است. از مجموع ۹۵۸ مقاله تألیفی، ۳۲/۳۱% و از مجموع ۴۶۳ مقاله ترجمه شده، ۱۲/۴۲% را زنان پدید آورده‌اند. بالاترین میزان مشارکت زنان در تهیۀ مقالات در سال ۱۳۷۶ با ۵۶ عنوان بوده است. در مجموع، ۲۲۴ زن در تولید مقالات مورد بررسی مشارکت داشته‌اند که ۱۰۸ نفر از آنان (۲۱/۴۸%) در تألیف، ۶۴ نفر (۵۷/۲۸) در ترجمه و ۵۲ نفر (۲۲/۲۳%) هم در تألیف و هم ترجمۀ مقالات مشارکت داشته‌اند. پرکارترین نویسندگان زن مقالات در طی دورۀ مورد بررسی، نیز مشخص گردیدند. در مجموع می‌توان نتیجه گرفت که مشارکت زنان در تولید مقالات حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۷۸ نیز همانند سایر حوزه‌ها دارای سیر صعودی بوده است

---

در این پژوهش ۸۵ وبلاگ فردی و ۳۱ وبلاگ گروهی فارسی در موضوع کتابداری و اطلاع‌رسانی با استفاده از روش تحلیل محتوا با هدف بررسی محتوای یادداشت‌های ارسالی و نظرات، مورد بررسی قرار گرفته‌اند. بررسی‌ها نشان داد که میانگین تعداد یادداشت‌های ارسالی ماهانه در وبلاگ‌های گروهی بیش از وبلاگ‌های فردی و میانگین تعداد نظرات در وبلاگ‌های فردی بیش از وبلاگ‌های گروهی است. بیشترین تعداد یادداشت‌های ارسالی در هر دو گروه وبلاگ‌های فردی و گروهی تألیفی و کمترین یادداشتهای ارسالی در وبلاگ‌های فردی یادداشتهای ارسالی ترجمه‌ای بوده و در وبلاگ‌های گروهی مربوط به یادداشت‌هایی است که دارای تصویر می‌باشند. بیشترین یادداشت‌های ارسالی در وبلاگ‌های فردی مربوط به موضوعات متفرقه و در وبلاگ‌های گروهی مربوط به موضوع چاپ و نشر است. بیشترین نظرات در وبلاگ‌های فردی به ترتیب در ارتباط با موضوع‌های متفرقه و وبلاگ‌ها و در وبلاگ‌های گروهی بعد از موضوعات متفرقه مربوط به موضوع فناوری‌های اطلاعاتی و نظام‌های اطلاعاتی می‌باشد.

---

هدف اصلی مقاله حاضر شناسایی روند موضوعی پژوهش‌های بین‌المللی حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی است. این تحقیق با استفاده از تحلیل استنادی مقالات مجله «مرور سالانه علم اطلاع‌رسانی و فن‌آوری» بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۶ انجام شد. از ۴۶۶۳ منبع مورد استناد که بین سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۵ منتشر شده‌اند، حدود ۷۶ درصد آنها شامل مواد چاپی و نزدیک به ۸ درصد مواد الکترونیکی بودند. بیشترین گرایش به موضوع «ذخیره و بازیابی اطلاعات کامپیوتری» با فراوانی ۸۳۹ (۱۸ درصد) و کمترین گرایش به «ساختمان کتابخانه» با فراوانی ۱ (۰۲/۰ درصد) است. موضوع‌های «علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی» و «سازمان» تا اواسط دهه ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۵ روندی نزولی داشته، پس از آن سیری صعودی پیموده‌اند. موضوع‌های «حرفه» و «استفاده‌کننده و استفاده از کتابخانه» که در دوره ده ساله با فراز و نشیب‌های متعددی روبه رو بوده‌اند، در سال ۲۰۰۵ به یکباره افزایش یافته‌اند. موضوع «کتابخانه‌ها و مراکز منابع» تا سال ۲۰۰۱ روندی صعودی داشته، در سال ۲۰۰۲ افت کرده، و پس از آن دوباره روندی صعودی پیدا کرده است. موضوع‌های «مواد»، «ارتباط اطلاعاتی» و «پیشینه‌های کتابشناختی»، روندی نزولی را طی کرده‌اند. «خدمات فنی»، «کنترل کتابشناختی»، «فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات»، «رسانه» و «مدیریت پیشینه‌ها» تا میانه‌های دهه روندی صعودی داشته، اما در سال‌های پایانی از سیری نزولی برخوردار بوده‌اند. «ذخیره و بازیابی اطلاعات کامپیوتری» در طول دهه از روندی تقریباً متعادل با فراوانی بالا برخوردار بوده است، که در دو سال آخر روندی افزایشی را داشته است. و در نهایت موضوع «خواندن» و «دانش و یادگیری» روندی صعودی را طی کرده‌اند.

---

هدف اصلی این پژوهش بررسی میزان و عوامل مؤثر بر رضایت‌مندی استفاده‌کنندگان از خدمات پیوسته‌ی واحدهای اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه تهران می‌باشد. برای تعیین میزان رضایت‌مندی و عوامل مؤثر بر آن از عواملی همچون سرعت دریافت اطلاعات، روزآمد بودن اطلاعات، تعداد پیشینه‌های بازیابی شده، تعداد دفعات استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی، مرتبط بودن اطلاعات دریافتی، آشنایی با نحوه‌ی جستجو در پایگاه‌های اطلاعاتی و راهنمایی و جستجو توسط کتابدار استفاده شده است. پژوهش حاضر با استفاده از روش پیمایشی توصیفی انجام گرفته شده است و اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه گردآوری شده است. براساس نتایج حاصله از تجزیه و تحلیل یافته‌ها، بیشتر پاسخگویان سرعت دریافت اطلاعات، روزآمد بودن اطلاعات، تعداد پیشینه‌های بازیابی شده، مرتبط بودن اطلاعات دریافتی، آشنایی با نحوه‌ی جستجو در پایگاه‌های اطلاعاتی و تعداد دفعات استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی را در رضایت‌مندی خود مؤثر دانسته‌اند. همچنین بیشتر پاسخگویان تمایل داشته‌اند که خود عمل جستجو را انجام دهند. در پایان پیشنهادهایی جهت بهتر شدن خدمات پیوسته این واحدهای اطلاع‌رسانی و نیز پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آینده ارائه شده است.

---

هدف پژوهش بررسی وضعیت محتوای پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی رشته‌ی کتابداری و اطلاع رسانی موجود در دانشگاه آزاد اسلامی واحدهای تهران شمال، علوم و تحقیقات تهران، علوم و تحقیقات اهواز و همدان به منظور تعیین سیر موضوعی در هر مقوله در طی سال‌های ۱۳۷۲– ۱۳۸۶ و تعیین تعداد پایان‌نامه‌ها به تفکیک دانشگاه‌ها، سال نگارش، جنسیت، صفحه، روش‌شناسی پژوهش و وضعیت استنادها می‌باشد. روش پژوهش تحلیل محتوا است که با استفاده از سیاهه‌ی وارسی، گردآوری اطلاعات صورت گرفت. جامعه‌ی آماری پایان‌نامه‌های مورد بررسی شامل ۵۲۴ پایان‌نامه می‌باشد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بیشترین تعداد پایان‌نامه‌هامربوط به دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال و کمترین آنها در دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان بوده و میانگین صفحات پایان‌نامه‌ها در سال‌های مورد بررسی بیشتر بین ۱۰۷ – ۱۳۷ صفحه است. بر اساس جنسیت، تعداد پایان‌نامه‌های نگارش شده توسط زنان دو برابر مردان است و روش پیمایشی بیشتر از سایر روش‌ها استفاده شده است. پراستفاده‌ترین ابزار گردآوری اطلاعات در پایان‌نامه‌ها، پرسشنامه و آمار توصیفی پرکاربرد‌ترین روش‌ آماری در پایان‌نامه‌های مورد بررسی است. نرم افزار اس پی اس اس بیشترین روش تجزیه و تحلیل اطلاعات بوده و میانگین استنادها در پایان‌نامه‌ها ۷۰/۳۹ درصد و نسبت استفاده از منابع فارسی به کل منابع ۰۶/۷۰ درصد و نسبت استفاده از منابع لاتین به کل منابع ۹۴/۲۹ درصد است. در پایان‌نامه‌ها مقوله‌ی «کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی» بیش از سایر مقوله‌ها و مقوله‌ی «حفاظت و نگهداری» از همه کمتر بکار گرفته شده است.

---

کتابداری و اطلاع‌رسانی به فقر مبانی نظری مبتلا است. تنها تعویض نام مشکلی را حل نمی‌کند. در واقع، کتابداری نه به‌ لحاظ نام شایسته این رشته است و نه به لحاظ محتوا مطابقتی با مفهوم آن دارد. اگر چه در دنیای غرب با گسترش موج جدید صنعتی و نیاز روز افزون پژوهشگران به یافتن دانش، کتابخانه‌ها به‌عنوان جایگاهی برای عرضه یافته‌های علمی دارای رونقی دوباره شدند، اما با ظهور فن‌آوری اطلاعاتی و قدرت اشاعه‌ی اطلاعات از طریق استفاده از ابزارهای جدید الکترونیکی و نوری این توجه و رونق دستخوش چالش گردید. تا جائی‌که ضرورت وجود کتابخانه به شکل سنتی آن مورد تردید قرار گرفت.  این بی‌مهری در حالی صورت گرفت که زیربنای فن‌آوری جدید هم بر طبقه‌بندی استوار بود. نویسنده در این مقاله از شش جنبه‌ حوزه‌ی کتابداری و اطلاع‌رسانی را بررسی و درباره‌ی آنها پیشنهادی ارائه می‌کند. این شش جنبه عبارتند از: اول خاستگاه مفهوم کتابداری و اطلاع‌رسانی، دوم جایگاه آن در درخت دانش، سوم تعریف جامع و مانع از این رشته، چهارم دامنه‌ی حضور و نفوذ این رشته، پنجم پیشنهاد نامی برای آن و سرانجام پیشنهاد نام‌هایی برای مشاغلی که این حوزه ملزم به تربیت افراد برای آن مشاغل است. روش پژوهش در این مطالعه استقراء، مطالعه‌ی تطبیقی و تا اندازه‌ای تحلیل محتوا است.
 

---

گرچه هیچ حرفه‌مندی نیست که بی‌نیاز از یک نظام اخلاقی باشد؛ اما چنین امری در حرفه‌های خدمت‌مداری چون کتابداری و اطلاع‌رسانی، نمودی مضاعف دارد. با این حال، کمبود برنامه‌های آموزشی در زمینه‌ی آموزش اخلاق حرفه‌ای به کتابداران محسوس است. از دیدگاه این نوشتار، تدوین اخلاق حرفه‌ای فراتر از نوشتن دستوریِ مجموعه‌ای از بایدها و نبایدهاست. هر باید و نبایدی که مبنای فلسفی مستدل نداشته باشد، در حدّ دستوری فرمایشی باقی خواهد ماند. بر این اساس، نگارنده، نظریه‌ای تحت عنوان «نظریه‌ی کارکرد تعادلی کتابخانه‌ها» را به عنوان سنگ بنایی برای تدوین و نیز آموزش اخلاق حرفه‌ای کتابداران و اطلاع‌رسانان پیشنهاد داده است.
 

---

هدف این پژوهش بررسی میزان رضایت‌مندی دانشجویان دانشکده‌ی تربیت بدنی دانشگاه‌های تهران، تربیت معلم وشهید بهشتی از خدمات کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی دانشگاه‌های‌‌شان می‌باشد که به‌صورت نظرخواهی از دانشجویان و با روش پیمایشی انجام گرفت. جامعه‌ی مورد مطالعه در این پژوهش ۸۰۰ نفر از دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد عضو کتابخانه‌ی دانشکده‌های تربیت‌بدنی بوده‌اند که تعداد ۲۰۵ پرسشنامه معادل ۲۵ درصد بین آنان توزیع شد. در پژوهش حاضر جنبه‌های مختلف کتابخانه از دیدگاه دانشجویان از جمله مجموعه‌سازی، خدمات مرجع، تجهیزات و امکانات رفاهی، قوانین و مقررات کتابخانه و خدمات رایانه‌ای و اطلاع‌رسانی بررسی شد. با توجه به پرسش‌های اساسی، نتایج پژوهش نشان می‌دهد که دانشجویان عضو کتابخانه‌ی دانشکده‌های تربیت‌بدنی از تجهیزات و امکانات موجود، قوانین و مقررات کتابخانه و نحوه‌ی برخورد کتابداران رضایت دارند، اما از خدمات مرجع، خدمات رایانه‌ای و اطلاع‌رسانی و خدمات عمومی راضی نیستند.

 

---

پژوهش حاضر تلاش می‌کند تا ضمن بررسی زیرساخت اطلاعاتی کتابخانه‌های عمومی تحت پوشش سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، طرح پیشنهادی ایجاد شبکه‌ی اطلاع‌رسانی در این کتابخانه‌ها را جهت ایجاد ارتباط منظم و همکاری متقابل بین آنها ارائه نماید. این پژوهش در دو مرحله انجام شده است. مرحله‌ی اول، به بررسی وضعیت کنونی کتابخانه‌های عمومی تحت پوشش سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران اختصاص دارد. نتایج پژوهش، بیان‌گر این مطلب است که ۷/۵۵ درصد از نیروهای شاغل در کتابخانه‌های مورد مطالعه دارای تحصیلات کتابداری و ۳/۴۴ درصد دارای تحصیلات غیرکتابداری هستند. همچنین بیش از دوسوم این کتابخانه‌ها با مجموعه‌سازی نادرست، کمبود منابع، کمبود فضا و نیروی انسانی، کمبود بودجه و کمبود امکانات و تجهیزات رایانه‌ای مواجه هستند، با این وجود ۹۵ درصد از آنها با ایجاد شبکه و استفاده از مزایا و قابلیت‌های آن موافق هستند. در مرحله‌ی دوم، پس از بررسی وضعیت کتابخانه‌ها، شبکه‌ی اطلاع‌رسانی‌ جهت بهبود وضعیت فعلی آنها و ایجاد ارتباط متقابل به‌صورت منظم و هماهنگ در قالب همکاری‌های شبکه‌ای میان کتابخانه‌های مذکور پیشنهاد می‌شود. شبکه پیشنهادی دارای ریخت‌شناسی ترکیبی است، به طوری که برخی از فعالیت‌ها از قبیل کنترل کتابشناختی، خدمات آگاهی‌رسانی جاری، تأمین نیروی انسانی متخصص، تجهیزات و امکانات رایانه‌ای، ارتباط با شبکه‌های داخلی و خارجی، تهیه و تدوین و تصویب استانداردها و دستورالعمل‌ها از طریق هسته‌ی شبکه (اداره‌ی امور کتاب و کتابخانه‌ها) به صورت متمرکز انجام می‌شود.
 

---

در این مقاله به اهمیت نام‌گذاری اشاره شده و این‌که نام باید حاوی عمده‌ترین کارکردهای رشته علمی و مقبول عام باشد. نام و عنوان هر رشته نشان‌گر وحدت موضوع آن رشته است که اگر اجزای آن به صورت ترکیب اتحادی و نه انضمامی درکنار هم باشند، هویت واحد را به خوبی نشان خواهند داد. کتابداری و اطلاع‌رسانی با تعریفی جدید متشکل از دو عنصر منابع و کاربر است که چنانچه با ترکیبی اتحادی در کنار هم باشند که نیاز اطلاعاتی انسانِ بین آن دو را پیوند داده است می‌تواند به خوبی بیانگر رشته با کارکردهای مورد انتظار آن باشد؛ به عبارت دیگر اگر به شیوه زبان‌شناسان به تفاوت معنا و مدلول هم قائل باشیم، کارکرد کتابداری و اطلاع‌رسانی زمانی محقق خواهد شد که کتابداران و اطلاع‌رسانان، نیاز واقعی کاربران را به عنوان مدلول‌های واقعی در نظر داشته باشند. آن‌گاه خوشایند بودن نام و مورد پذیرش و قبول عام واقع شدن نیز عامل مهم دیگری به شمار می­آید. همچنین استدلال می‌شود که عنوان «علوم (مدیریت) بازیایی و اشاعه اطلاعات» از جنبه­های مختلف می­تواند کارکرد­های رشته را به خوبی بیان و ویژگی­های عملیاتی آن را بازگو کند. امّا جنبه دوم آن به عادت افراد و تبلیغ نسبت به آن بستگی دارد. چنانچه جمع متخصصان نظر مثبتی نسبت به آن داشته‌ باشند، این نام می­تواند مانند بسیاری از عبارات که در آغاز تازگی دارد و یا ثقیل است، به مرور زمان جا بیافتد و آهسته آهسته جای خود را باز ­کرده و مقبول عام قرار گیرد.
 

---

هدف: هدف پژوهش حاضر، تعیین میزان همکاری گروهی میان نویسندگان شرکت‎کننده در همایش‎های داخلی تخصصی کتابداری و اطلاع‎رسانی در فاصلۀ سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۶ می‎باشد.
روش: این پژوهش با استفاده از روش علم‌سنجی انجام گرفته است و از نوع توصیفی می‎باشد. جامعۀ این پژوهش، مقالات ارائه‎شده در همایش‌های تخصصی داخلی کتابداری و اطلاع‎رسانی در فاصلۀ سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۶ هستند. اطلاعات ابتدا به صورت دستی و با استفاده از دو نوع فرم ورود اطلاعات که توسط پژوهشگران طراحی شده بود، صورت گرفت. سپس اطلاعات گردآوری شده در یک پایگاه اطلاعاتی در نرم‎افزار آماری Excel وارد شد و پس از آن با توجه به پرسش‌های مطرح شده، داده‌ها شمارش، رتبه‌بندی و جهت تحلیل‌های لازم مرتب گردید.
یافته‎ها: نتایج پژوهش حاضر نشان داد که از مجموع ۲۶۹ مقاله ارائه شده در همایش‌های تخصصی کتابداری و اطلاع‌رسانی، ۴۶۹ نویسنده شرکت داشته‌اند که میانگین تعداد نویسندگان در هر مقاله ۷۴/۱ نفر است. از نظر جنسیت پژوهشگران، ۶۵/۵۵% مرد و ۳۵/۴۴% زن هستند. بررسی نتایج حاصل از پژوهش، در مورد پرکارترین مؤسسه‎ها و مراکز دانشگاهی حاکی از آن است که دانشگاه علوم‎پزشکی اصفهان با ۳۸ مقاله، بیشترین حضور را در همایش‌های تخصصی کتابداری و اطلاع‎رسانی در ایران داشته است. همچنین این دانشگاه در مجموع با ۳۲ مقاله گروهی، بیشترین مقالات گروهی را در بین سایر مؤسسه‎ها و مراکز دانشگاهی ایران به خود اختصاص داده است. در مورد همکاری گروهی بین نویسندگان، نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که ۲۵/۵۷% مقالات همایش‌های تخصصی تک‎نویسنده‎ای بوده‌اند. این در حالی است که به‌نظر می‌رسد در سال‌های اخیر گرایش به سمت تألیف مقالات گروهی افزایش یافته است. همچنین ضریب همکاری گروهی بین نویسندگان مقالات همایش‌های تخصصی کتابداری و اطلاع‌رسانی داخلی، ۱۶/۰ برآورد شد. به‌طورکلی، میزان همکاری گروهی بین متخصصان و پژوهشگران کتابداری و اطلاع‌رسانی ایرانی در همایش‌های تخصصی داخلی در سطح پائینی قرار دارد؛ اگرچه شواهد نشان‎دهندۀ بهبود و افزایش سطح همکاری و مشارکت بین نویسندگان مقالات در سال‌های آینده است.
اصالت/ارزش:  ارزش مقالۀ حاضر در تعیین الگوی مشارکت علمی پژوهشگران و کتابداران شرکت‌کننده در همایش‌های داخلی حوزه کتابداری و اطلاع‎رسانی در ایران است.
 

---

هدف: پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای مقالات با موضوع «ترویج کتابخوانی» و «کتابخانه‌های کودکان» در مجلات تخصصی کتابداری و اطلاع‌رسانی (منتشر شده در سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۷)
انجام شده است.
روش: در این پژوهش از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش تمام مجلات تخصصی کتابداری و اطلاع‌رسانی است که شامل ۷ عنوان نشریه می‌باشد.
یافته‌ها: بررسی تعداد کل مقالات منتشر شده توسط نشریات تخصصی کتابداری و اطلاع‌رسانی نشان داد که ۱۴۲۹ عنوان مقاله در طی سال‌های پژوهش در این نشریات منتشر شده که ۵۲ عنوان از مقالات (۶/۳ درصد) به موضوع ترویج کتابخوانی و ۲۷ عنوان از مقالات (۸/۱ درصد) به موضوع کتابخانه‌های کودکان پرداخته‌اند که از این بین ۷۵ مقاله (۹/۹۴ درصد) تألیف و ۴ مقاله (۱/۵ درصد) ترجمه است. از مجموع مقالات مرتبط با مقوله‌های کتابخوانی و کتابخانه‌های کودکان در نشریات تخصصی حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی، ۳۷ مقاله (۸/۴۶ درصد) پژوهشی، ۲۱ مقاله (۶/۲۶ درصد) تحلیلی، ۲ مقاله (۵/۲ درصد) مروری و ۱۹ مقاله (۱/۲۴ درصد) گردآوری می‌باشد.
اصالت/ارزش: توجه به موضوع کتابخوانی و کتابخانه‌های کودکان از مسائل مهم در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی است که فقدان آثار پژوهشی در موضوعاتی از این دست بیانگر توجه اندک به آن می‌باشد و پژوهش حاضر از این جهت حائز اهمیت است.
 

---

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی تولیدات علمی حوزه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی کشور ایران در محدوده زمانی ۲۰۰۹-۱۹۹۴ است.
روش: روش پژوش حاضر تحلیل استنادی است. جامعه پژوهش را کلیه مدارک (مقاله، گزارش، نقد و بررسی، ...) ارائه شده در حوزه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی توسط کشور ایران تشکیل می‌دهد که طی سال‌های ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۹ وارد پایگاه وب آو ساینس شده‌اند. به منظور جست‌وجوی این مدارک در پایگاه، ابتدا کلیه نشریات مربوط به حوزه علوم کتابداری و اطلاع‌‌رسانی که در قسمت JCR پایگاه وب آو ساینس نمایه شده‌ بودند، شناسایی شدند که مشتمل بر ۶۱ مجله بود. سپس میزان تولیدات علمی کشور ایران در ۶۱ مجله حوزه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی نمایه شده در پایگاه وب آو ساینس مورد بررسی قرار گرفت. علاوه بر آن رشد سالانه انتشارات کشور براساس رگرسیون نمایی نیز محاسبه گردید.
یافته‌ها: براساس میزان R^۲ مربوط به رشد سالانه تولیدات علمی، میزان رشد کشور ایران طی ۱۶ سال مورد بررسی معنی‌دار است (۰۵P</). نتایج نشان داد که کشور ایران طی سال‌های مورد بررسی نرخ رشد ۳۳ درصدی داشته است. بررسی نوع مدارک نیز نشان داد که مجموع ۹۶ رکورد کشور ایران در ۴ قالب مختلف و تنها به زبان انگلیسی ارائه شده­ است که بیش‌ترین قالب متعلق به مقاله بود. با بررسی ضریب تأثیر مجلات نیز مشخص شد که نویسندگان کشور ایران بیش‌تر در مجلاتی دست به انتشار زده­اند که ضریب تأثیر پایینی داشتند. بالاترین ضریب تأثیر متعلق به مجله JOURNAL OF INFORMETRICS بود که تنها ۲ مدرک از کشور ایران در آن منتشر شده است. در ادامه، خوشه­های شکل گرفته در نقشه تاریخ‌نگاشتی براساس «ال سی اس» و «جی سی اس» همراه با برترین­های این حوزه علمی به‌تصویر کشیده شده است. نتایج نشان داد که موقعیت جغرافیایی، هم­زبانی و هم­موضوعی در میزان استنادها در سطح جهانی و محلی تأثیرگذار است.
اصالت/ارزش: پژوهش حاضر سعی دارد تولیدات علمی کشور ایران در حوزه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی را مورد بررسی قرار دهد تا بتواند چشم­اندازی را برای سیاست­گذاران و مدیران پژوهشی ارائه ­دهد.
 

---

هدف: این پژوهش ویژگی‏های شخصیتی کارآفرینی دانشجویان رشته علوم کتابداری و اطلاع‏رسانی دانشگاه تهران در سال تحصیلی ۸۹-۱۳۸۸ را مورد مطالعه قرار داده است.
روش: این پژوهش به روش پیمایشی انجام شد و برای گردآوری داده‌ها از پرسشنامه بومی و استاندارد استفاده گردید. به دلیل کم بودن حجم جامعه پژوهش از نمونه ‏گیری استفاده نشد. پس از توزیع پرسشنامه در میان ۱۵۱ عضو جامعه پژوهش، در نهایت ۱۳۳ پرسشنامه تکمیل و برگردانده شد که با استفاده از آزمون تی تک ‏نمونه‏ای و تحلیل واریانس فریدمن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته‏ ها: یافته‌های پژوهش حاکی ‌از آن ‌است‌که تنها ۴/۳۸ درصد دانشجویان رشته علوم کتابداری و اطلاع‏ رسانی دانشگاه تهران دارای ویژگی‏های شخصیتی کارآفرینی بودند. همچنین آنها در اکثر ویژگی‏ها فاصله زیادی با وضعیت مطلوب داشتند. البته، دانشجویان در ویژگی کانون کنترل به وضعیت مطلوب نزدیک بوده و در ویژگی تحمل ابهام وضعیت بسیار خوبی داشتند.
اصالت/ارزش: با تکیه بر نتایج حاصل از این پژوهش، مسئولان امر می‏توانند برای تربیت کتابدارانی کارآفرین، با حفظ ویژگی‏های قوی کارآفرینانه، بر روی ویژگی‏های ضعیف تمرکز کرده و به تقویت آنها بپردازند.
 

---

مشاوره اطلاعاتی، امری فراموش شده در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی
 مشاوره اهمیت بسیار دارد. مشاوره در کنار مدیریت و ابزار اصلی مدیریت است. بدون آنها کمتر مدیری موفق کار می‌کند. مشاوره یک اصل اساسی در زندگی فردی و اجتماعی است. در اهمیت آن همین بس که خدا در قرآن به پیامبرش دستور می‌دهد که «... وَشَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ» با آنها مشورت کن پس چون عزم کردی بر خدا توکل کن، و یا در وصف مؤمنان می‌گوید «... وَ أَمْرُهُمْ شُورَی بَینَهُمْ...»۲ کارشان بر اساس مشورت است. طبعاً مشاوره طرف مشاوره می‌خواهد. هر کسی شایسته مشاوره نیست چه به لحاظ خصوصیت‌های اخلاقی و چه به لحاظ ویژگی‌های علمی و تخصصی و یا مهارتی. با افرادی نباید مشاوره کرد، به عنوان مثال علی علیه‌السلام در نامه مالک اشتر به وی می‌فرماید با بخیلان و حریصان مشورت مکن زیرا بیم آن می‌رود که در آن خیانتی صورت گیرد. و از قدیم گفته‌اند در مشاوره خیانت نباید کرد. اما به لحاظ علمی، طبعاً عقل سلیم می‌گوید مشاوره باید به افراد متخصص، کاردان و ماهر باشد. آن کس که نمی‌داند، نمی‌فهمد و یا تجربه کار ندارد مشاوره با او هم سودی ندارد. دیگر از نکاتی که در امر مشاوره مهم است این است که مشاوره قبل از اقدام است. وقتی کاری انجام شد مشاوره معنا ندارد. روایات نیز در این باره می‌گوید «مَن لَم یَستشر یندم» آن کس که مشاوره نکند پشیمان می‌شود. مفهوم مخالف آن این است که مشاوره کنید تا پشیمان نشوید. نکته دیگر این که مشاوره فقط سؤال نیست. حتی در سؤال‌های معمولی نیز مشاوره کار‌ساز است. وقتی در شهری مثل شهر شلوغ تهران با تغییرات روزانه در طرح‌های ترافیک، شما آدرسی را دارید و می‌خواهید به مقصد برسید اگر سؤالات گوناگون مشورتی در باره خیابان و کوچه و ورود از چه محل و مانند آن را قبلا نپرسید یا به مقصد نمی‌رسید و یا دیر می‌رسید و یا کلا آن را از دست می‌دهید؛ ضمن اینکه موجبات ناراحتی خود را هم فراهم کرده‌اید. همچنین، بسیاری از اوقات فردی دوست دارد برای خود کاری کند و یا در سازمانی قرار است طرحی انجام شود، برنامه مشاوره به‌گونه‌ای ترتیب داده می‌شود و یا سؤالاتی به‌گونه‌ای مطرح می‌شود تا نظر فرد خاصی تحقق یابد و منظور خاصی در سازمانی اجرا شود. اما در مشاوره واقعی سؤال مشاوره کننده سؤالات فراوان دیگری را به‌دنبال خواهد داشت و طبعاً زمینه‌های خالی زیادی روشن خواهد شد. مشاوره نوعی ارتباط با تحقیق دارد. همچنانکه در تحقیق تعصب و پیشداوری مذموم است و کار محققین را به مخاطره می‌اندازد در مشاوره هم تمایل و علاقه‌ فرد به چیزی و انجام کاری، آن را بی‌ثمر و یا کم‌ثمر خواهد کرد. بنابراین در مشاوره، بحث این است که مشاوره‌کننده وضعیت خویش را به تمام و کمال توضیح می‌دهد و آنگاه نظر صاحبنظر را می‌خواهد. بحث زمینه، محیط و زمان بحث جدی و اساسی است. یک سؤال و یا درخواست ممکن است در جاهای مختلف و با توجه به شرائط گوناگون پاسخ‌های گوناگون داشته باشد که در سؤال صِرف ممکن است مورد غفلت قرار گیرد. در مشاوره همه مسائل و جوانب بررسی می‌شود و حال و هوای مشاوِر در برابر مشاوَر بیان می‌شود و مشاوَر خود را به‌جای مشاوِر می‌گذارد و نقطه‌نظر واقعی خویش را بیان می‌کند. بنابراین، همچنانکه سؤال مرجع می‌خواهد مشاوره هم، مرجع مشاوره قابل و مناسب طلب می‌کند و در انتخاب آن باید نهایت دقت به خرج داده شود. بحث اساسی در این سرمقاله این است که آیا کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی به‌عنوان مراکز مشاوره و کتابدار صالح به عنوان فرد مورد مشاوره مورد قبول است؟ اگر بگوئیم نه که واقعاً جای تأسف است و بخش اعظم وظائف این مراکز را نادیده گرفته‌ایم و آن را به محیط داد وگرفت کتاب و مواد دیگر فروکاسته‌ایم. اما گر نظر در رابطه با این پرسش مثبت باشد آنگاه باید سطح آن را مشخص کنیم. آیا کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی فقط مراکزی هستند که ما سؤالاتمان را مطرح می‌کنیم و یا آنجا را محل مناسبی برای شور و در نهایت تصمیم‌گیری می‌دانیم. در مورد کتابداری و اکنون علم اطلاعات و دانش‌شناسی باید گفت که علاوه بر آنکه این حوزه علمی صبغه مدیریتی قوی دارد، کتابخانه‌ها نیز به‌عنوان محل‌هایی که در آن دانش‌های گوناگون وجود دارد و کتابداران به‌عنوان متخصصان و کارشناسان فن و دانش‌کاوان ماهر که بر کار خویش مسلط‌اند وجود دارند و آماده برای مشاوره‌اند. اینجانب در مقاله‌ای تحت عنوان «کارکردهائی جدید برای کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی» توضیح دادم که کتابداران سه وظیفه عمده مرتبط به هم دارند که دقیقاً مفید در امر مشاوره‌اند. این سه کارکرد عبارت است از آشنایی و تسلط جامع بر مجموعه، دوم اشراف کامل بر جامعه مخاطب بالقوه و بالفعل و سوم ارتباط بین این دو از طریق مشاوره. علاوه بر آن در امر مشاوره، اگر خود بتواند به خوبی از عهده برآید قطعاً می‌تواند فرد نیازمند به مشاوره را به مراجع ذیصلاح و مرتبط وصل کند. کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی هم سرمایه‌گذاری مادی و هم معنوی در آنها صورت گرفته است. سرمایه‌گذاری مادی است از این جهت که معمولاً هزینه قابل توجهی صرف فضا، تجهیزات و منابع داخل آن می‌شود که اگر این سرمایه در جای دیگر مورد بهر‌ه‌برداری قرار گیرد سود مادی کلانی را عاید می‌کند. اما اغلب مدیران به‌لحاظ فرهنگی و یا چشم و هم‌چشمی به ایجاد این مراکز رغبت دارند و کمتر در برابر تقویت و استمرار آن تردیدی به خود راه می‌دهند. این مراکز سرمایه‌گذاری معنوی است به این لحاظ که مجموعه‌ای از دانش‌هایی که باید جهت‌مند و هدفدار فراهم شده باشند برای جامعه مخاطب در نظر گرفته شده‌اند و انتظار این است که در فرایندهای زمانی مشخص بهره‌وری معنوی حاصل شود. اما سؤال اصلی در اینجاست که در تمام موارد فوق از تصمیم بر ایجاد و گسترش فیزیکی و نیز انتخاب کتابدار و کتابداران برای آن به منظور تحقق اهداف فوق مشاوره‌ای صورت می‌گیرد؟ این که مجموعه‌هایی تشکیل می‌شود و همه یا بخش عمده آن مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و در این صورت برای گسترش آن با مشکل مواجه می‌شوند ناشی از این است که آیا در این موارد مشاوره‌ای صورت گرفته است؟ وقتی کتاب در نظام مالی، کالائی سرمایه‌ای تلقی می‌شود و مانعی در جهت جایگزینی قرار می‌گیرد پاسخ چیست؟ وقتی با مدیرانی بدون مشورت و با دستِ باز هر مجموعه‌ای را و لو تکرار مکررات می‌خرند و در نهایت مجبورند آنها را در کارتن‌ها جا دهند نتیجه چه نوع تفکری است؟ نقش مشورت در این موارد کجاست؟ انباشتگی بیش از حد بعضی از مجموعه‌ها با منابع زائد خلل بزرگی در کار مشاوره هم ایجاد می‌کند. تجزیه و تحلیل بر روی جامعه و تشخیص نیاز واقعی آن، حاصل کار مشاوره است. مشاوره با تصمیم‌گیری عجولانه در تعارض است. بسیاری از مدیریت‌ها به دلائل گوناگون از جمله عدم صلاحیت مدیریتی،‌ ناپایداری عمر مدیریت، عدم صلاحیت علمی، توجه به نشان دادن فیزیکی کار و صرف بودجه تخصیص یافته از ترس آنکه مبادا به عدم توان جذب آن متهم شوند و نیز عدم نظارت کارشناسانه مقامات مافوق، عملاً مشاوره را زیر پا می‌گذارند و حتی حفظ ظاهر هم نمی‌کنند. همانطور که گفته شد از آنجا که حجم سرمایه‌گذاری در امور کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی بسیار قابل توجه است و بسیاری از پروژه‌های اطلاعاتی نیز به ثمر نمی‌رسند و یا دیر می‌رسند طبعاً مشاوره قبل از اقدام امری ضروری است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: - در انتخاب محل؛ - در شناسائی جامعه مخاطب و نیازهای فعلی و آتی آنها؛ - در انتخاب کتابداران و علائق آنها؛ - در گسترش مجموعه‌ها؛ - در پیوند و ارتباط با کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی با یکدیگر؛ - در بازدهی اقتصادی، فرهنگی، و علمی سرمایه‌گذاری؛ - در تربیت و تقویت نیروهای کارآمد برای انجام بهینه کار؛ - در راه‌اندازی مراکز جدید و بررسی ضرورت آنها؛ - در ایجاد سیاست‌های گوناگون مفید و مؤثر؛ - در ایجاد بانک‌های اطلاعاتی. در جائی که در اغلب رشته‌های علوم انسانی بحث مشاوره یک بحث جدی و اساسی تلقی شده است و مشاوره اقتصادی، مشاوره‌ای مدیریتی، مشاوره روانی، مشاوره خانوادگی، مشاوره ازدواج و مانند آن به‌عنوان ضرورت‌های اجتماعی مطرح است چگونه ممکن است تولید و مصرف اطلاعات و دانش بی‌نیاز از مشاوره باشد. اگر بخواهد مشاوره در حوزه اطلاعات به معنای دقیق شکل گیرد اولاً صاحبنظران و تیم‌های مشاوره اطلاعاتی باید تشکیل شود و ثانیاً مدیریت‌های کلان انجام هر گونه تصمیم‌گیری بر روی مراکز اطلاعات را منوط به انجام مشاوره‌های مطمئن بدانند و ثالثاً مراکز آموزشی علم اطلاعات و دانش‌شناسی در آموزش و تربیت مشاوران اطلاعاتی همت بگمارند تا این افراد به عنوان مشاورانی دلسوز در ایجاد و استمرار این مراکز و تحقق اهدافشان مشاوره بدهند. در زمینه مشاوره اطلاعاتی کم نوشته شده و می‌شود و خوشبختانه در این شماره مقاله‌ای در این مورد موجود است. البته بقیه مقاله‌ها هم که کم و بیش به خدمات و نحوه ارتقاء سطح آن بستگی دارد نیز به مشاوره بستگی تام دارد.

---

نگاهی جامع به حوزۀ علم اطلاعات و دانش‌شناسی
در کمیته برنامه‌ریزی وزارت علوم تحقیقات و فن‌آوری در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی (کتابداری و اطلاع‌رسانی سابق) که اینجانب هم عضو آن هستم هر از گاهی در حین تصویب برنامه‌ها انتقادهایی از جانب بعضی از اعضا از جمله خود من مطرح می‌شود که وظیفه اصلی کمیته برنامه‌ریزی چیست؟ آیا وظیفه دارد که بر حسب درخواست متقاضیان دانشگاهی که برنامه‌ای را پیشنهاد می‌کنند آن را در دستور کار قرار دهد؛ و یا برنامه‌های گذشته را که طبعاً از نظر مقررات آموزشی باید هر چند سال یکبار مورد تجدید نظر قرار گیرند را بازبینی کند و یا خود نگاهی جامع به کل حوزه داشته باشد و سیاست‌های کلان را برای این حوزه علمی تصویب نماید و از دیگران بخواهد که در آن چارچوب حرکت کنند و برنامه‌های خود را ارائه دهند و یا راه چهارمی را در پیش گیرد؛ هم به درخواست‌های رسیده از جانب متقاضیان پاسخ گوید و هم نگاهی جامع به کل حوزه علمی داشته باشد. بدیهی است یک حوزه علمی که در آغاز کار است و تازه می‌خواهد کار خود را شروع کند می‌طلبد که اول خطوط کلی و سیاست جامعی را طراحی و تصویب کند اما حوزه علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی (علم اطلاعات و دانش‌شناسی) که دارای سابقه‌ای بیش از پنجاه سال در این کشور است و قبل از پدید آمدن بسیاری از رشته‌های علمی نوظهور حضور فعال در کشور داشته است قطعاً متوقف کردن همه برنامه‌ها و از نو شروع کردن به برنامه نویسی کار درستی نیست. به‌نظر می‌رسد راه سومی که در بالا مطرح شد بهترین و مناسب‌ترین روش کار در کمیته مزبور است. اینک که نام رشته هم عوض شده نمی‌توان آن را حوزه‌ای جدید التأسیس به حساب آورد. از طرف دیگر با تأسیس دانشکده کتابداری و اطلاع‌رسانی ضرورت نگاه جامع به این حوزه علمی بیش از پیش شده است. به گونه‌ای که حتی اگر کمیته برنامه‌ریزی به آن توجه نکند دانشکده ناگزیر باید برای خود رشته‌های تحت پوشش و گروه‌های لازم فکری اساسی کند والاّ نمی‌تواند به حیات خود ادامه دهد. مسئله برنامه‌ریزی علمی از یک طرف و نیاز به ساختارسازی در هر دانشکده بر اساس ضوابط وزارت علوم تحقیقات و فن‌آوری از طرف دیگر این ضرورت را دو چندان کرده است. بر اساس تعاریف موجود، هر دانشکده دست کم باید دارای سه گروه مستقل باشد. از طرفی رشته تعریفی دارد و گرایش هم تعریف خاص خود. از آنجا که گروه‌های هر دانشکده باید دارای رشته‌های علمی مشخص باشد آن وقت به سادگی می‌توان برای هر رشته علمی گرایش‌هایی بر حسب نیاز تعریف کرد که بر اساس ضرورت زمان چه بسا گرایش‌ها حذف و اضافه شوند تا به بازار کار پاسخ دهند. ما در جهان هم مدرسه کتابداری داریم که گاه از آن به دانشکده هم یاد می‌شود، گاه هم فقط رشته کتابداری (علم اطلاعات و دانش‌شناسی) دارند با گرایش‌های گوناگون. در تحقیقی که در فصلنامه دانش‌شناسی ۵ (۱۶) آمده است دانشگاه‌های سه کشور آمریکا؛ کانادا و انگلیس با ایران مقایسه شده ولی در آن ظاهراً یک رشته است که دارای گرایش‌های گوناگون است. اگر بپذیریم که وظیفه اصلی حوزه علوم اطلاعات و دانش‌شناسی بازیابی صحیح و دقیق اطلاعات برای مخاطبان مناسب در زمان مناسب است آن وقت می‌توان سه گروه را به شرح زیر برای آن در نظر گرفت که به ترتیب می‌توان گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی؛ گروه سنجش و مدیریت اطلاعات و گروه پردازش و اشاعه اطلاعات نامید. این گروه ها با آنکه از یکدیگر جدا هستند ولی به لحاظ کارکردی مکمل یکدیگرند. گروه اول که همان جایگزین کتابداری و اطلاع‌رسانی قبلی است عمدتاً ناظر به تربیت نیرو برای کتابخانه‌ها و مراکز آرشیوی (یادمانه‌ای) هستند. در این گروه رشته‌های مطالعات آرشیوی (یادمانه‌ها) و مدیریت و سازماندهی نسخ خطی؛ تاریخ و فلسفه اطلاعات می‌توانند دارای برنامه‌هایی مستقل باشند اماّ مدیریت کتابخانه‌های عمومی؛ مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی و مدیریت کتابخانه‌های آموزشگاهی می‌توانند به صورت گرایش اداره شوند. آنچه می‌تواند وجه امتیاز این گروه با سایر گروه‌ها باشد این است که این گروه بیشتر مکان‌مند است به این عنوان که فعالیت‌اش بیشتر مرتبط با افرادی است که در محل‌های خاص یعنی کتابخانه‌ها و مراکز آرشیوی و مؤسسات دارنده نسخ خطی کار می‌کنند. گروه دوم گروه سنجش و مدیریت اطلاعات است که در آن می‌توانند علم‌سنجی؛ اقتصاد اطلاعات؛ مدیریت دانش، مدیریت و بهره‌وری اطلاعات به صورت رشته‌های مستقل و سیاست علم و فن‌آوری و مدیریت آرشیو به صورت گرایش دوره دکتری اداره شوند. این گروه به لحاظ کارکرد وظیفه‌ای فراتر از مکان دارد و تقریباً می‌توان گفت که بیشتر زمان‌مند است به این معنا که علم‌سنجی مربوط به مکان خاصی نیست؛ می‌تواند مربوط به عموم افراد و یا دانشگاه‌ها و محیط‌های علمی باشد و یا کشور‌ها را با یکدیگر مقایسه کنند و یا اقتصاد اطلاعات فارغ از محل و محیط خاصی به بحث اقتصاد اطلاعات در سطح منطقه، کشور و یا بین‌المللی می‌پردازد. مدیریت دانش نیز اگر چه به سازمان مرتبط است ولی فراتر از کتابخانه‌های صرف است و می‌تواند مباحث نظری عام را مورد توجه قرار دهد. دو حوزه مدیریت و بهره‌وری اطلاعات و مدیریت آرشیو (یادمانه‌ها) هم فارغ از مکان خاص، مسائل را در سطح کلان چه به لحاظ مکانی و یا زمانی مورد توجه قرار می‌دهد. گروه سوم بیشتر ابزارمند است و متکی بر فن‌آوری است. در این گروه رشته‌های کتابخانه‌های دیجیتالی، چاپ و نشر، پالایش اطلاعات، داده‌کاوی، بازیابی اطلاعات، سواد اطلاعاتی و دانش‌نامه‌نگاری قرار دارد که در همه آنها بیشتر مسائل فنی آنها مورد توجه است. زیرا پردازش بیشتر به امور فنی می‌پردازد و تقریباً فارغ از مسائل مدیریتی به معنای خاص آن است. در این جا در همه رشته‌ها و با گرایش‌های موجود بحث فنی غالب است. و دانشجویان باید در زمینه‌های فن‌آوری اطلاعات در رشته‌های خود آموزش ببینند. البته ناگفته نماند که همه این رشته‌ها به نوعی به هم وابسته‌اند. ولی گروه سوم کارهای زیربنایی و زیر ساختی و فنی را پی می‌گیرد و گروه اول در سطح خرد و گروه دوم در سطح کلان به مدیریت و خدمات‌رسانی اطلاعات و دانش‌شناسی می‌پردازد. جدول زیر مشخصات را بیشتر توضیح می دهد:
 مطالعات آرشیوی ۱- علم اطلاعات و دانش‌شناسی * مدیریت و سازماندهی نسخ خطی * * مرجع‌شناسی و خدمات * * تاریخ و فلسفه اطلاعات * * کتابخانه‌های دانشگاهی * * کتابخانه‌های عمومی * * کتابخانه‌های آموزشگاهی * * احیاء متون * * مدیریت اطلاعات ۲- سنجش و مدیریت اطلاعات * علم‌سنجی * سیاست علم و فن‌آوری * * اقتصاد اطلاعات * مدیریت دانش * مدیریت و بهره‌وری اطلاعات * * مدیریت آرشیو (یادمانه‌ها) * * مشاوره اطلاعات * * کتابخانه‌های دیجیتالی ۳- پردازش و (نشر) اشاعه اطلاعات * چاپ و نشر * * پالایش اطلاعات * * داده‌کاوی * * * بازیابی اطلاعات * * سواد اطلاعاتی * دانشنامه‌نگاری

---

---

هدف: پژوهش حاضر با هدف تعیین مفاهیم مرتبط با شیوه‌های اطلاع‌رسانی در قرآن انجام شده است.
روش‌: تحقیق حاضر با استفاده از روش تحلیل محتوا انجام گرفته است. جامعۀ آماری شامل آیات قرآن (۶۲۳۶) است که از این تعداد حدود ۵۵۰۰ آیه دارای بار معنایی اطلاع‌رسانی می‌باشند. مجموعۀ واژه‌ها و کلماتی که در قرآن دارای بار اطلاعاتی مذکور هستند عبارتند از امر، بشر، بلغ، بین، تلو، دعو، ذکر، رسل، علم، قصص، قول، کتب، نباء، نذر، نزل، نصح، نهی، وعظ، و هدی. با استفاده از جدول مورگان ۳۵۶ نمونه به صورت تصادفی ساده انتخاب شد. با توجه به اینکه از هر واژه که دارای بار معنایی اطلاعاتی است به تعداد متفاوت در قرآن آمده است؛ لذا نسبت تعداد نمونه به کل آیات ۷ درصد محاسبه شد. بنابراین ۷ درصد آیات، از هر یک از کلمات انتخاب شد که بدین ترتیب روش نمونه‌گیری در مرحلۀ دوم تصادفی طبقه‌ای تعیین شد.
یافته‌ها: داده‌ها نشان می‌دهند واژۀ علم با ۵/۷۴ درصد نسب به کل سوره‌ها بیشترین فراوانی را دارد. پیامبر اسلام (ص) در نمونۀ آماری با ۸۷ درصد بیشتر از سایر انبیاء الهی به امر اطلاع‌رسانی پرداخته است. در مورد مخاطبان قرآنی تمام بشریت با ۴۲ درصد نسبت به سایر مخاطبان از فراوانی بیشتری برخودار است. در باب شیوه‌های اطلاع‌رسانی سپاس از خدا، اجرای عدالت، علم، آگاهی، دلایل روشن و متقن، مجادله و مناظرۀ احسن، و بشارت و انذار از مهمترین شیوه‌های اطلاع‌رسانی در قرآن مطرح شده است.
اصالت/ارزش: شناخت مهمترین روش‌های قرآنی اشاعۀ اطلاعات علاوه بر شناخت بهتر قرآن رهنمودی برای استفاده کنندگان از قرآن خواهد بود.