گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران ، m.keshvari@edu.ui.ac.ir
چکیده: (274 مشاهده)
هدف: علی‌رغم رشد تجارب عملی– بالاخص در سال‌های اخیر – دانش چندانی در مورد خدمات فرانهادی کتابخانه‌های عمومی کشور موجود نیست. در این میان، یکی از سوالاتی که بدون پاسخ باقی مانده این است که مهمترین ابعاد (مضامین) مرتبط با خدمات فرانهادی کتابخانه‌های عمومی کشور کدامند؟ در همین رابطه، مهمترین هدف پژوهش حاضر شناسایی ابعاد و مفاهیم مرتبط با خدمات فرانهادی در کتابخانه‌های عمومی کشور است، تا در نهایت بتوان بینشی دقیق نسبت به خدمات فرانهادی کتابخانه‌ها کسب کرد.
روش: پژوهش حاضر کیفی بوده و به روش تحلیل محتوای اخبار مندرج در وب‌سایت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور انجام شده است. بر اساس ملاک‌های از پیش تعریف شده، 37 خبر واجد شرایط بودند که مورد بررسی قرار گرفتند (از 1393 تا 1401). برای کدگذاری متن از دو روش «کدگذاری از خود متن» و «کدگذاری توصیفی» استفاده شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار مکس‌کیودی‌ای (نسخه 2019) تحلیل و بررسی شدند.
یافته‌ها: تحلیل اخبار مندرج در وب‌سایت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نشان می‌دهد شش بعد (مضمون) اصلی در فعالیت‌های فرانهادی کتابخانه‌های عمومی قابل استنباط است: «شاملیت اجتماعی»، «خلق سرمایه اجتماعی»، «تقویت بهزیستی اجتماعی»، «ترویج فرهنگ مطالعه»، «کتابداری اجتماعی»، و «تقویت ارزش‌های اجتماعات». ابعاد «شاملیت اجتماعی» و «خلق سرمایه اجتماعی» به ترتیب 84 و 65 درصد محور بیشترین اخبار خدمات فرانهادی بوده‌اند. همچنین مقوله «تمرکز بر محرومیت‌ها» و «خلق نشاط اجتماعی» به ترتیب با 14 و 13 درصد بیش از سایر مقوله‌ها در اخبار منعکس شده‌اند. شاملیت اجتماعی دربرگیرنده مقوله‌های «توسعه عدالت اجتماعی»، «توسعه دسترسی به منابع خواندنی»، «تمرکز بر محرومیت‌ها»، و «آموزش همگانی (توانمندسازی)» است و مقوله «تمرکز بر محرومیت‌ها» با 24 با تکرار بیشترین موضوع مورد تمرکز در بعد شاملیت اجتماعی در خدمات فرانهادی کتابخانه‌های کشور است. خلق سرمایه اجتماعی شامل مقوله‌های «تربیت شهروند آگاه»، «حمایت اجتماعی ادراک شده»، «زمینه‌ساز تعاملات اجتماعی»، و «پایگاه اعتماد اجتماعی» است و در میان این مقوله‌ها، «حمایت اجتماعی ادراک شده» با 16 بار تکرار بیشترین فراوانی را داشته است. مقوله‌های «جلوگیری از بروز رفتارهای هنجارشکنانه»، «تقویت بهداشت روان»، و «خلق نشاط اجتماعی» در بعد بهزیستی اجتماعی قرار می‌گیرند و مقوله «خلق سرمایه اجتماعی» با 21 بار تکرار بیشترین فراوانی را داشته است. تقویت ارزش‌های اجتماعات که بر «ارزش‌های فرهنگی» و «ارزش‌های دینی» متمرکز است و بیشترین تکرار (با 12 بار فراوانی) مربوط به مقوله «ارزش‌های دینی» است. بعد ترویج خواندن شامل مقوله‌های «افزایش سرانه مطالعه»، «پر کردن اوقات فراغت» و «آشنایی با خدمات کتابخانه» است و مقوله «پرکردن اوقات فراغت» با 4 بار تکرار بیشترین فراوانی را داشته است. بعد «کتابداری اجتماعی» که بر کتابداران علاقمند به انجام خدمات فرانهادی متمرکز است شامل مقوله‌های «علاقمندی شخصی کتابداران» و «روحیه کار داوطلبانه کتابداران» است که هر دو 3 بار در اخبار تکرار شده‌اند.
اصالت/ارزش: بررسی حاضر، از نخستین پژوهش‌هایی است که به بررسی ابعاد و مقوله‌های مرتبط با خدمات فرانهادی کتابخانه‌های عمومی کشور پرداخته است. ابعاد شناسایی شده، که عمدتاً در پیوند با نقش و مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی هستند، نشان دهنده «ارزش و خیر اجتماعی» این سازمان‌ها در اجتماعات باشند. بدیهی است یافته‌های این پژوهش می‌تواند، مبنایی برای طراحی مدل خدمات فرانهادی کتابخانه‌های عمومی باشد. همچنین توجه به این مهم، می‌تواند موجب برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های کتابخانه‌های عمومی در راستای توجه به اجتماعات محروم باشد.
روش: پژوهش حاضر کیفی بوده و به روش تحلیل محتوای اخبار مندرج در وب‌سایت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور انجام شده است. بر اساس ملاک‌های از پیش تعریف شده، 37 خبر واجد شرایط بودند که مورد بررسی قرار گرفتند (از 1393 تا 1401). برای کدگذاری متن از دو روش «کدگذاری از خود متن» و «کدگذاری توصیفی» استفاده شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار مکس‌کیودی‌ای (نسخه 2019) تحلیل و بررسی شدند.
یافته‌ها: تحلیل اخبار مندرج در وب‌سایت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نشان می‌دهد شش بعد (مضمون) اصلی در فعالیت‌های فرانهادی کتابخانه‌های عمومی قابل استنباط است: «شاملیت اجتماعی»، «خلق سرمایه اجتماعی»، «تقویت بهزیستی اجتماعی»، «ترویج فرهنگ مطالعه»، «کتابداری اجتماعی»، و «تقویت ارزش‌های اجتماعات». ابعاد «شاملیت اجتماعی» و «خلق سرمایه اجتماعی» به ترتیب 84 و 65 درصد محور بیشترین اخبار خدمات فرانهادی بوده‌اند. همچنین مقوله «تمرکز بر محرومیت‌ها» و «خلق نشاط اجتماعی» به ترتیب با 14 و 13 درصد بیش از سایر مقوله‌ها در اخبار منعکس شده‌اند. شاملیت اجتماعی دربرگیرنده مقوله‌های «توسعه عدالت اجتماعی»، «توسعه دسترسی به منابع خواندنی»، «تمرکز بر محرومیت‌ها»، و «آموزش همگانی (توانمندسازی)» است و مقوله «تمرکز بر محرومیت‌ها» با 24 با تکرار بیشترین موضوع مورد تمرکز در بعد شاملیت اجتماعی در خدمات فرانهادی کتابخانه‌های کشور است. خلق سرمایه اجتماعی شامل مقوله‌های «تربیت شهروند آگاه»، «حمایت اجتماعی ادراک شده»، «زمینه‌ساز تعاملات اجتماعی»، و «پایگاه اعتماد اجتماعی» است و در میان این مقوله‌ها، «حمایت اجتماعی ادراک شده» با 16 بار تکرار بیشترین فراوانی را داشته است. مقوله‌های «جلوگیری از بروز رفتارهای هنجارشکنانه»، «تقویت بهداشت روان»، و «خلق نشاط اجتماعی» در بعد بهزیستی اجتماعی قرار می‌گیرند و مقوله «خلق سرمایه اجتماعی» با 21 بار تکرار بیشترین فراوانی را داشته است. تقویت ارزش‌های اجتماعات که بر «ارزش‌های فرهنگی» و «ارزش‌های دینی» متمرکز است و بیشترین تکرار (با 12 بار فراوانی) مربوط به مقوله «ارزش‌های دینی» است. بعد ترویج خواندن شامل مقوله‌های «افزایش سرانه مطالعه»، «پر کردن اوقات فراغت» و «آشنایی با خدمات کتابخانه» است و مقوله «پرکردن اوقات فراغت» با 4 بار تکرار بیشترین فراوانی را داشته است. بعد «کتابداری اجتماعی» که بر کتابداران علاقمند به انجام خدمات فرانهادی متمرکز است شامل مقوله‌های «علاقمندی شخصی کتابداران» و «روحیه کار داوطلبانه کتابداران» است که هر دو 3 بار در اخبار تکرار شده‌اند.
اصالت/ارزش: بررسی حاضر، از نخستین پژوهش‌هایی است که به بررسی ابعاد و مقوله‌های مرتبط با خدمات فرانهادی کتابخانه‌های عمومی کشور پرداخته است. ابعاد شناسایی شده، که عمدتاً در پیوند با نقش و مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی هستند، نشان دهنده «ارزش و خیر اجتماعی» این سازمان‌ها در اجتماعات باشند. بدیهی است یافته‌های این پژوهش می‌تواند، مبنایی برای طراحی مدل خدمات فرانهادی کتابخانه‌های عمومی باشد. همچنین توجه به این مهم، می‌تواند موجب برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های کتابخانه‌های عمومی در راستای توجه به اجتماعات محروم باشد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
