گروه علم اطلاعات ودانش شناسی دانشگاه بیرجند ، leili.seifi@birjand.ac.ir
چکیده: (937 مشاهده)
هدف: پژوهش حاضر باهدف بررسی اثربخشی کتاب‌درمانی بر جرئت‌ورزی دانش‌آموزان کم‌جرئت ابتدایی انجام‌گرفته است.
روش: طرح پژوهشی شبه‌آزمایشی، از نوع پیش‌آزمون - پس‌آزمون با گروه کنترل و پیگیری است. جامعۀ آماری پژوهش دانش‌آموزان دختر کم‌جرئت پایه چهارم ابتدایی شهر قاین بودند. برای انتخاب نمونه از روش نمونه‌گیری هدفمند استفاده گردید. با استفاده از روش شبه آزمایشی تعداد ۲۴ دانش‌آموز کم‌جرئت انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل به تعداد یکسان قرار گرفتند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش مقیاس رفتار جرئت‌ورزانه کودکان مایکلسون و وود(1982) بود. مداخله کتاب‌درمانی بر روی گروه آزمایش، طی ۸ جلسه، هر جلسه یک کتاب داستان و به مدت ۴۵ دقیقه، و هفته‌ای دو بار برگزار شد. ۸ کتاب قصه که بر اساس نظر پژوهشگر ، اساتید راهنما و مشاور و یک کارشناس قصه‌گویی؛ منطبق با اصول کتاب‌درمانی، متناسب با سن کودک و نوع مشکل کودکان (جرئت‌ورزی پایین) شناخته‌شده بود انتخاب گردید. در محتوای قصه‌ها مؤلفه‌های جرئت‌ورزی شامل: دفاع از حقوق خود بدون پرخاشگری، احترام به حقوق دیگران، قدرت نه گفتن، ابراز احساسات و عواطف، درخواست خواسته‌ها و رجحان‌ها مورد توجه قرار گرفته است. قابل‌ذکر است اجرای مقدماتی جلسه قصه‌درمانی نیز در دو جلسه بر روی نمونه‌ای در دسترس صورت گرفت. گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکرد. برای آزمون فرضیه‌ها از تحلیل کوواریانس و اندازه‌گیری مکرر استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج حاکی از برتری معنادار گروه آزمایش بر گروه کنترل در مرحله پس‌آزمون بود. نتایج به‌دست‌آمده ماندگاری اثربخشی را در مرحله پیگیری نیز نشان داد. باتوجه‌به یافته‌ها، می‌توان نتیجه گرفت که کتاب‌درمانی به روش گروهی می‌تواند به‌عنوان یک روش مؤثر در بهبود (نتایج به‌دست‌آمده از مقایسه رفتار جرئت‌مندانه در پیش‌آزمون و پس‌آزمون) و نگهداشت (نتایج به‌دست‌آمده از مرحله پیگیری) رفتار جرئت‌ورزانه در کودکانی به کار رود که با ضعف در این مهارت مواجه‌اند. اهمیت این موضوع زمانی بیشتر آشکار میشود که به این نکته توجه شود که روان‌درمانی کودکان در مقایسه با بزرگسالان همواره با مسائلی روبه‌روست که کار درمانگری را با دشواری مواجه ساخته است. مهم‌ترین این مسائل عبارت است از: سطح پایین هشیاری و آگاهی کودکان نسبت به احساسات و هیجان‌هایشان، محدودیت توانایی کودکان در برقراری ارتباط کلامی با درمانگر، محدودیت توانایی کودکان در شناسایی مشکلات خود و نیز راهبردهای رویارویی و توانایی‌ها و امکاناتشان برای حل تعارض‌ها و کنارآمدن با این مشکلات. از این نظر به‌کارگیری فنونی که موانع ارتباطی کودکان و درمانگر را مرتفع سازد از اهمیت بسزایی برخوردار است. در پژوهش حاضر با اتکا به روش کتاب‌درمانی به شکل قصه‌درمانی این فرصت برای کودکانی که ازنظر جرئت‌ورزی در سطح پایینی بودند فراهم گردید تا بر ضعف موجود در خود غلبه نمایند.
اصالت/ ارزش: قصه درمانی نسبت به کار مستقیم با کودکان به دلیل علاقه وافر آن‌ها به قصه جذاب‌تر است. درنتیجه، کودکان می‌توانند نحوه نگاه خود را از مرکز درمانی به‌عنوان یک محیط دارای محدودیت، به یک محیط آموزشی، سرگرم‌کننده و درمانی تغییر دهند. این پژوهش می‌تواند قصه درمانی را به‌عنوان شیوه‌ای جذاب و مؤثر برای کودکان معرفی نماید. ویژگی مهم دیگر قصه سرگرم‌کنندگی، آرامشبخشی و لذتبخشی آن است. این تأثیرها همانند نیروی محرکه عمل میکنند و تحول ساختارهای ذهنی را آسان‌تر و سریع‌تر میکنند. به عبارتی، هنگامی‌که قصه اشتیاق کودک را برمی‌انگیزد، تلاش برای برقراری تعادل در او تقویت میشود. این پژوهش اثربخشی کتاب‌درمانی را بر جرئت‌ورزی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی را با مقیاس رفتار جرئت‌مندانه کودکان اندازه‌گیری می‌کند. بنابراین می‌توان گفت به لحاظ موضوعی و روش‌شناختی دارای نوآوری است.
روش: طرح پژوهشی شبه‌آزمایشی، از نوع پیش‌آزمون - پس‌آزمون با گروه کنترل و پیگیری است. جامعۀ آماری پژوهش دانش‌آموزان دختر کم‌جرئت پایه چهارم ابتدایی شهر قاین بودند. برای انتخاب نمونه از روش نمونه‌گیری هدفمند استفاده گردید. با استفاده از روش شبه آزمایشی تعداد ۲۴ دانش‌آموز کم‌جرئت انتخاب و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل به تعداد یکسان قرار گرفتند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش مقیاس رفتار جرئت‌ورزانه کودکان مایکلسون و وود(1982) بود. مداخله کتاب‌درمانی بر روی گروه آزمایش، طی ۸ جلسه، هر جلسه یک کتاب داستان و به مدت ۴۵ دقیقه، و هفته‌ای دو بار برگزار شد. ۸ کتاب قصه که بر اساس نظر پژوهشگر ، اساتید راهنما و مشاور و یک کارشناس قصه‌گویی؛ منطبق با اصول کتاب‌درمانی، متناسب با سن کودک و نوع مشکل کودکان (جرئت‌ورزی پایین) شناخته‌شده بود انتخاب گردید. در محتوای قصه‌ها مؤلفه‌های جرئت‌ورزی شامل: دفاع از حقوق خود بدون پرخاشگری، احترام به حقوق دیگران، قدرت نه گفتن، ابراز احساسات و عواطف، درخواست خواسته‌ها و رجحان‌ها مورد توجه قرار گرفته است. قابل‌ذکر است اجرای مقدماتی جلسه قصه‌درمانی نیز در دو جلسه بر روی نمونه‌ای در دسترس صورت گرفت. گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکرد. برای آزمون فرضیه‌ها از تحلیل کوواریانس و اندازه‌گیری مکرر استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج حاکی از برتری معنادار گروه آزمایش بر گروه کنترل در مرحله پس‌آزمون بود. نتایج به‌دست‌آمده ماندگاری اثربخشی را در مرحله پیگیری نیز نشان داد. باتوجه‌به یافته‌ها، می‌توان نتیجه گرفت که کتاب‌درمانی به روش گروهی می‌تواند به‌عنوان یک روش مؤثر در بهبود (نتایج به‌دست‌آمده از مقایسه رفتار جرئت‌مندانه در پیش‌آزمون و پس‌آزمون) و نگهداشت (نتایج به‌دست‌آمده از مرحله پیگیری) رفتار جرئت‌ورزانه در کودکانی به کار رود که با ضعف در این مهارت مواجه‌اند. اهمیت این موضوع زمانی بیشتر آشکار میشود که به این نکته توجه شود که روان‌درمانی کودکان در مقایسه با بزرگسالان همواره با مسائلی روبه‌روست که کار درمانگری را با دشواری مواجه ساخته است. مهم‌ترین این مسائل عبارت است از: سطح پایین هشیاری و آگاهی کودکان نسبت به احساسات و هیجان‌هایشان، محدودیت توانایی کودکان در برقراری ارتباط کلامی با درمانگر، محدودیت توانایی کودکان در شناسایی مشکلات خود و نیز راهبردهای رویارویی و توانایی‌ها و امکاناتشان برای حل تعارض‌ها و کنارآمدن با این مشکلات. از این نظر به‌کارگیری فنونی که موانع ارتباطی کودکان و درمانگر را مرتفع سازد از اهمیت بسزایی برخوردار است. در پژوهش حاضر با اتکا به روش کتاب‌درمانی به شکل قصه‌درمانی این فرصت برای کودکانی که ازنظر جرئت‌ورزی در سطح پایینی بودند فراهم گردید تا بر ضعف موجود در خود غلبه نمایند.
اصالت/ ارزش: قصه درمانی نسبت به کار مستقیم با کودکان به دلیل علاقه وافر آن‌ها به قصه جذاب‌تر است. درنتیجه، کودکان می‌توانند نحوه نگاه خود را از مرکز درمانی به‌عنوان یک محیط دارای محدودیت، به یک محیط آموزشی، سرگرم‌کننده و درمانی تغییر دهند. این پژوهش می‌تواند قصه درمانی را به‌عنوان شیوه‌ای جذاب و مؤثر برای کودکان معرفی نماید. ویژگی مهم دیگر قصه سرگرم‌کنندگی، آرامشبخشی و لذتبخشی آن است. این تأثیرها همانند نیروی محرکه عمل میکنند و تحول ساختارهای ذهنی را آسان‌تر و سریع‌تر میکنند. به عبارتی، هنگامی‌که قصه اشتیاق کودک را برمی‌انگیزد، تلاش برای برقراری تعادل در او تقویت میشود. این پژوهش اثربخشی کتاب‌درمانی را بر جرئت‌ورزی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی را با مقیاس رفتار جرئت‌مندانه کودکان اندازه‌گیری می‌کند. بنابراین می‌توان گفت به لحاظ موضوعی و روش‌شناختی دارای نوآوری است.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
